"SAMNINGUR UM RÉTTINDI FATLAÐS FÓLKS 30. mars 2007". "Convention on the Rights of persons with disabilities March 30, 2007." http://www.velferdarraduneyti.is/media/acrobat-skjol/10062009SamningurUmRettindiFatladsFolks.pdf ÞESSU TIL STAÐFESTU hafa undirritaðir fulltrúar, sem til þess hafa fullt umboð ríkisstjórna sinna, undirritað samning þennan. Ríkin, sem eiga aðild að samningi þessum, a) sem minnast meginreglna, sem kunngerðar eru í sáttmála Sameinuðu þjóðanna, þar sem meðfædd göfgi og verðleikar og jöfn og óafsalanleg réttindi allra manna eru viðurkennd sem hornsteinn frelsis, réttlætis og friðar í heiminum, b) sem viðurkenna að Sameinuðu þjóðirnar hafa kunngert og samþykkt, með almennu mannréttindayfirlýsingunni og alþjóðasamningunum um mannréttindi, að öllum mönnum beri öll þau réttindi og eigi tilkall til þess frelsis sem þar er greint frá, án aðgreiningar, í hvaða mynd sem er, c) sem árétta algildi gervallra mannréttinda og mannfrelsis og að þau eru óskiptanleg, háð innbyrðis og tengd og nauðsyn þess fyrir fatlað fólk að því sé tryggð þau réttindi og frelsi að fullu án mismununar, d) sem minnast alþjóðasamningsins um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi, alþjóðasamningsins um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi, alþjóðasamningsins um afnám alls kynþáttamisréttis, samningsins um afnám allrar mismununar gagnvart konum, samningsins gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða lítillækkandi meðferð eða refsingu, samningsins um réttindi barnsins og alþjóðasamningsins um verndun réttinda allra farandlaunþega og fjölskyldumeðlima þeirra, e) sem viðurkenna að hugtakið fötlun er breytingum undirorpið og að rekja má fötlun til víxlverkunar milli skertra einstaklinga og viðhorfstengdra tálma og umhverfishindrana sem koma í veg fyrir fulla og virka þátttöku þeirra í samfélaginu á jafnréttisgrundvelli, f) sem viðurkenna þýðingu meginreglna og leiðbeininga á sviði stefnumörkunar, sem alþjóðlega aðgerðaáætlunin í þágu fatlaðs fólks og samhæfðu reglurnar um jöfn tækifæri fyrir fatlað fólk hafa að geyma, fyrir framgang, mótun og mat á stefnumiðum, fyrirætlunum, áætlunum og aðgerðum innanlands, innan svæða og á alþjóðavettvangi í því skyni að jafna enn frekar tækifæri fötluðu fólki til handa, g) sem leggja áherslu á mikilvægi samþættingar málefna fatlaðra sem óaðskiljanlegs hlutar viðeigandi áætlana um sjálfbæra þróun, h) sem viðurkenna einnig að mismunun gagnvart sérhverjum einstaklingi vegna fötlunar gangi í berhögg við meðfædda göfgi og verðleika mannsins, i) sem viðurkenna enn fremur að fatlað fólk er sundurleitur hópur, j) sem viðurkenna nauðsyn þess að stuðla að og vernda mannréttindi alls fatlaðs fólks, einnig þess sem þarf mikinn stuðning, k) sem hafa af því áhyggjur að þrátt fyrir þá margvíslegu gerninga og skuldbindingar er áður getur er fatlað fólk eftir sem áður hindrað í að taka þátt í samfélaginu til jafns við aðra og stendur frammi fyrir því að mannréttindi þess eru brotin alls staðar í heiminum, l) sem viðurkenna þýðingu alþjóðlegs samstarfs um að bæta lífskjör fatlaðs fólks í öllum löndum, einkum þróunarlöndum, m) sem viðurkenna þarft framlag fatlaðs fólks til almennrar velsældar og fjölbreytni samfélaga sinna, eins og það er nú og getur orðið, og að fylgi við að fatlað fólk njóti mannréttinda og mannfrelsis til fulls og sé virkir þátttakendur í samfélaginu muni leiða til aukinnar tilfinningar þeirra fyrir því að það tilheyri samfélaginu og til umtalsverðrar framþróunar samfélagsins, jafnt á mannlega sviðinu sem og því félagslega og efnahagslega, og til þess að fátækt verði útrýmt, n) sem viðurkenna gildi þess fyrir fatlað fólk að vera sjálfrátt og sjálfstætt, meðal annars að hafa frelsi til að taka eigin ákvarðanir, o) sem telja að fatlað fólk ætti að eiga kost á því að eiga virka aðild að ákvarðanatöku um stefnumið og áætlanir, m.a. ákvarðanatöku sem varðar það með beinum hætti, p) sem hafa áhyggjur af erfiðum aðstæðum sem fatlað fólk, sem reynir fjölþætta eða stóraukna mismunun sakir kynþáttar, litarháttar, kynferðis, tungumáls, trúarbragða, stjórnmálaskoðana eða annarra skoðana, þjóðlegs, þjóðernislegs eða félagslegs uppruna eða frumbyggjaættar, eigna, ætternis, aldurs eða annarrar stöðu, stendur frammi fyrir, q) sem viðurkenna að fatlaðar konur og stúlkur eru oft í meiri hættu, innan heimilis sem utan, að verða þolendur ofbeldis, meiðsla eða misþyrminga, hirðuleysis eða vanrækslu, illrar meðferðar eða misnotkunar í gróðaskyni, r) sem viðurkenna að fötluð börn ættu að njóta til fulls allra mannréttinda og mannfrelsis til jafns við önnur börn og minnast skuldbindinga í þá veru sem ríki, sem eru aðilar að samningnum um réttindi barnsins, hafa undirgengist, s) sem leggja áherslu á nauðsyn þess að tekið sé mið af kynjasjónarmiðum í þeirri viðleitni að stuðla að því að fatlað fólk njóti mannréttinda og mannfrelsis til fulls, t) sem vilja draga fram þá staðreynd að meirihluti fatlaðs fólks lifir í fátækt og viðurkenna í því sambandi að knýjandi þörf er á að vinna gegn þeim neikvæðu áhrifum sem fátækt hefur á fatlað fólk, u) sem hafa hugfast að friður og öryggi, reist á fullri virðingu fyrir tilgangi og meginreglum sáttmála Sameinuðu þjóðanna og því að gildandi gerningar á sviði mannréttinda séu hafðir í heiðri, er forsenda þess að fatlað fólk njóti fullrar verndar, einkum þegar vopnuð átök standa yfir og undir erlendri hersetu, v) sem viðurkenna gildi þess að fötluðu fólki sé tryggt aðgengi að hinu efnis-, félags-, efnahags- og menningarlega umhverfi, njóti heilbrigðis og menntunar og aðgengis að upplýsingum og samskiptamiðlum til þess að það megi njóta allra mannréttinda og mannfrelsis til fulls, w) sem gera sér ljóst að það er á ábyrgð einstaklingsins sjálfs, sem hefur skyldum að gegna við aðra einstaklinga og samfélag sitt, að berjast fyrir framgangi réttinda, sem eru fólgin í alþjóðaréttarskránni, og því að þau séu virt, x) sem eru þess fullviss að fjölskyldan er hin eðlilega undirstöðueining samfélagsins og að samfélaginu og ríkinu beri skylda til að vernda hana og enn fremur að fötluðu fólki og fjölskyldum þess beri nauðsynleg vernd og aðstoð til þess að fjölskyldum verði gert kleift að leggja sitt af mörkum til þess að fatlað fólk geti notið réttinda sinna til fulls og jafns við aðra, y) sem eru þess fullviss að gerð alþjóðasamnings, sem er alhliða og heildstæður að allri gerð, í því skyni að auka og vernda réttindi og göfgi fatlaðs fólks yrði mikilvægt framlag til þess að bæta úr óviðunandi félagslegri aðstöðu fatlaðs fólks og myndi stuðla að framgöngu þess sem borgara og þátttöku í stjórnmálum og efnahags- og menningarlífi til jafns við aðra, bæði í þróunarlöndum og iðnríkjum, hafa orðið ásátt um eftirfarandi: 1. gr. Markmið. Markmiðið með samningi þessum er að stuðla að því að fatlað fólk njóti allra mannréttinda og mannfrelsis til fulls og jafns við aðra, jafnframt því að vernda og tryggja slík réttindi og frelsi, og að auka virðingu fyrir meðfæddri göfgi þess. Til fatlaðs fólks teljast þeir sem eru líkamlega, andlega eða vitsmunalega skertir eða sem hafa skerta skynjun til frambúðar sem kann, þegar víxlverkun verður milli þessara þátta og tálma af ýmsu tagi, að koma í veg fyrir fulla og virka þátttöku þeirra í samfélaginu á jafnréttisgrundvelli. 2. gr. Skilgreiningar. Í samningi þessum er merking eftirfarandi hugtaka sem hér segir: „samskipti“ merkir meðal annars tungumál, sýningu texta, blindraletur, samskipti með snertingu, stórt letur og aðgengilega fjölmiðla, einnig samskiptaaðferðir, -leiðir og -form sem auk þess að vera ritað mál, heyranleg boð, auðskilið mál og upplestur eru bætt og óhefðbundin, þ.m.t. aðgengileg upplýsinga- og samskiptatækni, „tungumál“ merkir meðal annars talað mál og táknmál og annars konar mál sem ekki er talað, „mismunun vegna fötlunar“ merkir aðgreiningu, útilokun eða takmörkun af hvaða tagi sem er vegna fötlunar sem hefur þann tilgang eða þau áhrif að torvelda eða koma í veg fyrir að fatlað fólk fái viðurkennd, notið eða nýtt sér, til jafns við aðra, öll mannréttindi og mannfrelsi á sviði stjórn-, efnahags-, félags- og menningarmála, sem borgarar eða á öðrum sviðum. Fyrrnefnd mismunun tekur til mismununar í hvaða mynd sem er, m.a. að fötluðu fólki sé neitað um viðeigandi aðlögun, „viðeigandi aðlögun“ merkir nauðsynlegar og viðeigandi breytingar og lagfæringar, sem ekki eru umfram það sem eðlilegt má teljast eða of íþyngjandi, þar sem þeirra er þörf í sérstöku tilviki, til þess að tryggt sé að fatlað fólk fái notið eða geti nýtt sér, til jafns við aðra, öll mannréttindi og mannfrelsi, - 4 - „algild hönnun“ merkir hönnun framleiðsluvara, umhverfis, áætlana og þjónustu sem allir geta nýtt sér, að því marki sem aðstæður leyfa, án þess að koma þurfi til sérstök útfærsla eða hönnun. „Algild hönnun“ útilokar ekki hjálpartæki fyrir tiltekna hópa fatlaðs fólks, sé þeirra þörf. 3. gr. Almennar meginreglur. Meginreglur samnings þessa eru eftirfarandi: a) virðing fyrir meðfæddri göfgi, sjálfræði einstaklinga, þar með talið frelsi til að taka eigin ákvarðanir, og sjálfstæði þeirra, b) bann við mismunun, c) að fatlaðir geti tekið fullan og virkan þátt í samfélaginu án aðgreiningar, d) virðing fyrir því sjónarmiði að fatlað fólk sé ólíkt og viðurkennt í þeim skilningi að um mannlega fjölbreytni og mannlegt eðli sé að ræða, e) jöfn tækifæri, f) aðgengi, g) jafnrétti kynjanna, h) virðing fyrir síbreytilegri getu fatlaðra barna og virðing fyrir rétti þeirra til að varðveita sjálfsmynd sína, 4. gr. Almennar skuldbindingar. 1. Aðildarríkin skuldbinda sig til þess að tryggja og stuðla að því að öll mannréttindi og mannfrelsi verði í einu og öllu að veruleika fyrir allt fatlað fólk án mismununar af nokkru tagi vegna fötlunar. Aðildarríkin skuldbinda sig í þessu skyni til: a) að samþykkja öll viðeigandi lagaákvæði og ráðstafanir á sviði stjórnsýslu og aðrar ráðstafanir til þess að þau réttindi sem eru viðurkennd með samningi þessum nái fram að ganga, b) að gera allar viðeigandi ráðstafanir, þar með talið á sviði lagasetningar, til þess að gildandi lögum, reglum, venjum og starfsháttum, sem fela í sér mismunun gagnvart fötluðu fólki, verði breytt eða þau afnumin, c) að taka mið af vernd og framgangi mannréttinda fatlaðs fólks við alla stefnumótun og áætlanagerð, d) að láta hjá líða að aðhafast nokkuð það sem fer í bága við samning þennan og sjá til þess að opinber yfirvöld og stofnanir vinni í samræmi við ákvæði hans, e) að gera allar viðeigandi ráðstafanir til þess að uppræta mismunun vegna fötlunar sem einstaklingur, stofnun eða einkafyrirtæki gerir sig sekt um, f) að framkvæma eða stuðla að rannsóknum og þróun á vörum, þjónustu, tækjum og aðstöðu, sem fara saman við algilda hönnun skv. 2. gr. samnings þessa og breyta þarf sem allra minnst og með sem minnstum tilkostnaði til þess að mæta sérþörfum fatlaðs fólks, að gera gangskör að því að þau séu á boðstólum og notuð og að ýta undir algilda hönnun þegar móta á staðla og leiðbeiningar, g) að framkvæma eða stuðla að rannsóknum og þróun á nýrri tækni, og gera gangskör að því að hún sé á boðstólum og notuð, þ.m.t. upplýsinga- og samskiptatækni, hreyfibúnaður, tæki og hjálpargögn, sem henta fötluðu fólki, með áherslu á tækni á viðráðanlegu verði, h) að láta fötluðu fólki í té aðgengilegar upplýsingar um hreyfibúnað, tæki og hjálpargögn, þar með talið nýja tækni, og um annars konar aðstoð, stoðþjónustu og aðstöðu, i) að auka þjálfun fagmanna og starfsmanna, sem vinna með fötluðu fólki, um þau réttindi sem eru viðurkennd með samningi þessum til þess að unnt sé að betrumbæta þá aðstoð og þjónustu sem þau réttindi tryggja. 2. Að því er varðar efnahags-, félags- og menningarleg réttindi skuldbindur sérhvert aðildarríki sig til þess að gera ráðstafanir, eins og efni þess frekast leyfa og með þátttöku í alþjóðasamstarfi, eftir því sem þörf krefur, í því skyni að fyrrnefnd réttindi verði í einu og öllu virk í áföngum með fyrirvara um þær skuldbindingar samkvæmt samningi þessum sem gilda þegar í stað samkvæmt reglum þjóðaréttar. 3. Aðildarríkin skulu, þegar þau undirbúa og beita löggjöf sinni og stefnu samningi þessum til framkvæmdar og vinna að ákvarðanatöku um málefni fatlaðs fólks, hafa náið samráð við og tryggja virka þátttöku fatlaðs fólks, þ.m.t. fötluð börn, með milligöngu samtaka sem koma fram fyrir þess hönd. 4. Ekkert í samningi þessum hefur áhrif á ákvæði sem stuðla frekar að því að réttindi fatlaðs fólks verði að veruleika og lög aðildarríkis eða reglur þjóðaréttar, sem gilda gagnvart hlutaðeigandi aðildarríki, kunna að innihalda. Eigi skal takmarka eða víkja frá nokkrum mannréttindum og mannfrelsi, sem eru viðurkennd eða gilda í aðildarríki að samningi þessum samkvæmt lögum, samningum, reglum eða venju, undir því yfirskini að slík réttindi eða frelsi sé ekki viðurkennt eða viðurkennt í minna mæli samkvæmt samningi þessum. 5. Ákvæði samnings þessa gilda alls staðar í sambandsríkjum án nokkurra takmarkana eða undanþága. - 6 - 5. gr. Jafnrétti og bann við mismunun. 1. Aðildarríkin viðurkenna að allir menn eru jafnir fyrir lögunum og eiga rétt, án nokkurrar mismununar, á jafnri vernd og jöfnum hag lögum samkvæmt. 2. Aðildarríkin skulu leggja bann við hvers kyns mismunun vegna fötlunar og tryggja fötluðu fólki jafna og nægilega réttarvernd gegn mismunun á öllum sviðum. 3. Aðildarríkin skulu, í því skyni að stuðla að jöfnuði og uppræta mismunun, gera allar viðeigandi ráðstafanir til að tryggja að fötluðu fólki standi viðeigandi aðlögun til boða. 4. Eigi ber að líta á sértækar ráðstafanir, sem eru nauðsynlegar til þess að flýta fyrir eða ná fram jafnrétti til handa fötluðu fólki í reynd, sem mismunun samkvæmt skilmálum samnings þessa. 28. gr. Viðunandi lífskjör og félagsleg vernd. 1. Aðildarríkin viðurkenna rétt fatlaðs fólks og fjölskyldna þess til viðunandi lífskjara því til handa, m.a. viðunandi fæðis og klæða og fullnægjandi húsnæðis, og til sífellt batnandi lífskilyrða og skulu gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja og stuðla að því að þessi réttur verði að veruleika án mismununar vegna fötlunar. 2. Aðildarríkin viðurkenna rétt fatlaðs fólks til félagslegrar verndar og til þess að njóta þess réttar án mismununar vegna fötlunar og skulu gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja og stuðla að því að þessi réttur verði að veruleika, m.a. ráðstafanir: a) til þess að tryggja fötluðu fólki jafnan rétt til aðgangs að hreinu vatni og að tryggja aðgang að viðeigandi þjónustu, tækjabúnaði og annarri aðstoð gegn viðráðanlegu gjaldi vegna þarfa sem tengjast fötlun, b) til þess að tryggja fötluðu fólki, einkum fötluðum konum og stúlkum og fötluðu eldra fólki, rétt til þátttöku í áætlunum á sviði félagslegrar verndar og áætlunum um að draga úr fátækt, c) til þess að tryggja fötluðu fólki og fjölskyldum þess, sem lifa í fátækt, aðgang að aðstoð frá hinu opinbera til þess að mæta útgjöldum vegna fötlunar, þ.m.t. útgjöld vegna viðeigandi þjálfunar, ráðgjafar, aðstoðar í fjármálum og hvíldarumönnunar, d) til þess að tryggja fötluðu fólki aðgang að áætlunum um byggingu húsnæðis á vegum hins opinbera, e) til þess að tryggja fötluðu fólki jafnan aðgang að eftirlaunum og eftirlaunasjóðum. 8. gr. Vitundarvakning. 1. Aðildarríkin skuldbinda sig til þess að samþykkja tafarlausar, árangursríkar og viðeigandi ráðstafanir: a) til þess að vekja þjóðfélög til vitundar, m.a. fjölskylduna, um fatlað fólk og auka virðingu fyrir réttindum þess og meðfæddri göfgi, b) til þess að vinna á móti staðalímyndum, fordómum og skaðlegum venjum sem tengjast fötluðu fólki, m.a. þeim sem heimfæra má til kyns og aldurs, á öllum sviðum mannlífs, c) til þess að auka vitund um getu og framlag fatlaðs fólks. 2. Meðal ráðstafana í þessu skyni má nefna: a) að hefja og vinna stöðugt að átaksverkefnum um vitundarvakningu hjá almenningi sem miða að því: i. að gera almenning móttækilegan fyrir réttindum fatlaðs fólks, ii. að stuðla að jákvæðri ímynd fatlaðs fólks og efla vitund í samfélaginu um málefni þess, iii. að færni, verðleiki og geta fatlaðs fólks sé viðurkennd í ríkari mæli, ennfremur framlag þess til vinnustaða sinna og vinnumarkaðarins í heild, b) að ýta undir það sjónarmið, á öllum skólastigum, þ.m.t. hjá börnum frá unga aldri, að virða beri réttindi fatlaðs fólks, c) að hvetja alla fjölmiðla til þess að gefa mynd af fötluðu fólki sem samræmist tilgangi samnings þessa, d) að hvetja til þess að gerðar séu áætlanir um fræðslu sem lýtur að vitundarvakningu um fatlað fólk og réttindi þess. 9. gr. Aðgengi. 1. Aðildarríkin skulu gera viðeigandi ráðstafanir í því skyni að gera fötluðu fólki kleift að lifa sjálfstæðu lífi og taka fullan þátt í mannlífinu á öllum sviðum, þ.e. ráðstafanir sem miða að því að tryggja fötluðu fólki aðgang, til jafns við aðra, að hinu efnislega umhverfi, að samgöngum, að upplýsingum og samskiptum, þ.m.t. upplýsinga- og samskiptatækni og kerfi þar að lútandi, og að annarri aðstöðu og þjónustu sem almenningi er opin eða látin í té, bæði í þéttbýli og dreifbýli. Fyrrnefndar ráðstafanir, sem felast m.a. í því að staðreyna og ryðja úr vegi hindrunum og tálmum sem hefta aðgengi, skulu meðal annars ná til: a) bygginga, vega, samgangna og annarrar aðstöðu innan dyra sem utan, þ.m.t. skólar, íbúðarhúsnæði, heilbrigðisþjónusta og vinnustaðir, - 8 - b) upplýsinga- og samskiptaþjónustu og annarrar þjónustu, þ.m.t. rafræn þjónusta og neyðarþjónusta. 2. Samningsaðilar skulu og gera viðeigandi ráðstafanir: a) til þess að þróa, útbreiða og fylgjast með því að lágmarkskröfur og leiðbeiningar um aðgengi að aðstöðu og þjónustu, sem almenningi er opin eða látin í té, séu uppfylltar, b) til þess að tryggja að einkafyrirtæki, sem bjóða fram aðstöðu og þjónustu, sem er almenningi opin eða látin í té, taki mið af aðgengi fyrir fatlað fólk frá öllum hliðum, c) til þess að bjóða fram fræðslu fyrir hagsmunaaðila um aðgengismál sem varða fatlað fólk, d) til þess að setja upp í byggingum og annarri aðstöðu, sem er almenningi opin, skilti með blindraletri og í þeirri mynd að fatlaðir eigi auðvelt með að lesa og skilja það sem á þeim stendur, e) til þess að láta í té ýmiss konar beina aðstoð og þjónustu milliliða, þ.m.t. fylgdarmanna, lesara og faglærðra táknmálstúlka, með það að markmiði að auðvelda aðgengi að byggingum og annarri aðstöðu sem almenningi er opin, f) til þess að stuðla að því að fatlað fólk fái notið annars konar viðeigandi aðstoðar og þjónustu sem tryggir því aðgang að upplýsingum, g) til þess að greiða fyrir aðgangi fatlaðs fólks að nýrri upplýsinga- og samskiptatækni og kerfum þar að lútandi, m.a. Netinu, h) til þess að stuðla að hönnun, þróun, framleiðslu og dreifingu aðgengilegrar upplýsinga- og samskiptatækni og kerfum þar að lútandi á frumstigi til þess að slík tækni og kerfi verði aðgengileg á sem lægstu verði. 10. gr Réttur til lífs. Aðildarríkin árétta að sérhver mannvera eigi meðfæddan rétt til lífs og skulu gera allar nauðsynlegar ráðstafanir til þess að tryggja að fatlað fólk fái notið þess á virkan hátt til jafns við aðra.12. gr. Réttarstaða til jafns við aðra. 1. Aðildarríkin árétta að fatlað fólk eigi rétt á því að vera viðurkennt hvar sem er sem aðilar að lögum. 2. Aðildarríkin viðurkenni að fatlað fólk skuli njóta gerhæfis til jafns við aðra á öllum sviðum mannlífs. 3. Aðildarríkin skulu gera viðeigandi ráðstafanir til þess að fatlað fólk geti leitað eftir aðstoð sem það kann að þarfnast þegar það nýtir gerhæfi sitt. 4. Aðildarríkin skulu tryggja að allar ráðstafanir, sem varða beitingu gerhæfis, innihaldi viðeigandi og árangursríkar verndarráðstafanir til þess að koma í veg fyrir misnotkun í samræmi við alþjóðleg mannréttindalög. Fyrrnefndar verndarráðstafanir skulu tryggja að með ráðstöfunum, sem varða beitingu gerhæfis, séu réttindi, vilji og séróskir viðkomandi einstaklings virt, slíkar ráðstafanir leiði ekki til hagsmunaárekstra eða hafi ótilhlýðileg áhrif, þær séu við hæfi og sniðnar að aðstæðum viðkomandi einstaklings, gildi í sem skemmstan tíma og séu endurskoðaðar reglulega af til þess bæru, sjálfstæðu og hlutlausu yfirvaldi eða stofnun á sviði dómsmála. Gæta ber meðalhófs við gerð verndarráðstafana að því marki sem slíkar ráðstafanir hafa áhrif á réttindi og hagsmuni viðkomandi einstaklings. 5. Aðildarríkin skulu gera allar viðeigandi og árangursríkar ráðstafanir, samkvæmt ákvæðum þessarar greinar, til þess að tryggja jafnan rétt fatlaðs fólks til þess að eiga eða erfa eignir, að stýra eigin fjármálum og hafa jafnan aðgang að bankalánum, veðlánum og annars konar fjárhagslegum lánum, jafnframt því að tryggja að fatlað fólk sé ekki svipt eignum sínum að geðþótta. 13. gr. Aðgangur að réttarkerfinu. 1. Aðildarríkin skulu tryggja fötluðu fólki virkan aðgang að réttarkerfinu til jafns við aðra, meðal annars með því að laga málsmeðferð alla að þörfum þess og taka tilhlýðilegt tillit til aldurs viðkomandi, í því skyni að gera því kleift að gegna hlutverki sínu með virkum hætti sem beinir og óbeinir þátttakendur, þar með talið sem vitni, í öllum málarekstri, einnig á rannsóknarstigi og öðrum undirbúningsstigum. 29. gr. Þátttaka í stjórnmálum og opinberu lífi. Aðildarríkin skulu tryggja fötluðum stjórnmálaleg réttindi og tækifæri til þess að njóta þeirra til jafns við aðra og skulu jafnframt: a) tryggja að fötluðu fólki sé gert kleift að taka virkan og fullan þátt í stjórnmálum og opinberu lífi til jafns við aðra, með beinum hætti eða fyrir atbeina fulltrúa eftir frjálsu vali, þ.m.t. réttur og tækifæri til þess að kjósa og vera kosinn, meðal annars með því: i. að tryggja að kosningaaðferðir, kosningaaðstaða og kjörgögn séu við hæfi, aðgengileg og auðskilin og auðnotuð, ii. að vernda rétt fatlaðs fólks til þess að taka þátt í leynilegri atkvæðagreiðslu í kosningum og þjóðaratkvæðagreiðslum án þvingana með hótunum og til þess að bjóða sig fram í kosningum, að gegna embættum með virkum hætti og að sinna öllum opinberum störfum á öllum stigum stjórnsýslu, jafnframt því að greiða fyrir notkun hjálpartækja og nýrrar tækni þar sem við á, iii. að fatlað fólk geti látið vilja sinn óþvingað í ljós sem kjósendur og að heimilað sé í þessu skyni, þar sem nauðsyn krefur og að ósk þess, að það njóti aðstoðar einstaklinga að eigin vali við að greiða atkvæði, b) vinna ötullega að mótun umhverfis þar sem fatlað fólk getur tekið virkan og fullan þátt í opinberri starfsemi, án mismununar og til jafns við aðra, og hvetja til þátttöku þess í opinberri starfsemi, meðal annars: i. þátttöku í starfsemi frjálsra félagasamtaka og samtaka, sem láta sig málefni almennings varða og stjórnmálalíf viðkomandi lands, og í störfum og stjórn stjórnmálaflokka, ii. því að mynda og gerast aðilar að samtökum fatlaðs fólks til þess að rödd þess heyrist á alþjóðavettvangi, heima fyrir á landsvísu og innan landsvæða og sveitarfélaga. 14. gr. Frelsi og mannhelgi. 1. Aðildarríkin skulu tryggja að fatlað fólk: a) njóti, til jafns við aðra, réttar til frelsis og mannhelgi, b) sé ekki svipt frelsi sínu með ólögmætum hætti eða að geðþótta og að frelsissvipting í hvaða mynd sem er sé lögum samkvæmt og að fötlun skuli ekki undir neinum kringumstæðum réttlæta frelsissviptingu. 2. Sé fatlað fólk svipt frelsi með einhverjum hætti skulu aðildarríkin ábyrgjast að því séu tryggð mannréttindi til jafns við aðra í samræmi við alþjóðleg mannréttindalög og það hljóti meðferð sem samræmist markmiðum og meginreglum samnings þessa, meðal annars með því að tryggja því viðeigandi aðlögun. 16. gr. Frelsi frá misnotkun í gróðaskyni, ofbeldi og misþyrmingum. 1. Aðildarríkin skulu gera allar viðeigandi ráðstafanir á sviði löggjafar, stjórnsýslu, félags- og menntamála og aðrar ráðstafanir í því skyni að vernda fatlað fólk, jafnt innan heimilis sem utan, fyrir hvers kyns misnotkun í gróðaskyni, ofbeldi og misþyrmingum, m.a. með hliðsjón af kynbundnum þáttum slíkra athafna. 2. Aðildarríkin skulu einnig gera allar viðeigandi ráðstafanir til þess að koma í veg fyrir misnotkun í gróðaskyni, ofbeldi og misþyrmingar í hvaða mynd sem er, meðal annars með því að tryggja fötluðu fólki og fjölskyldum þess, ásamt þeim sem annast það, viðeigandi aðstoð og stuðning, sem tekur mið af kyni og aldri, m.a. með því að veita upplýsingar og fræðslu um hvernig beri að forðast, átta sig á og tilkynna um misnotkun í gróðaskyni, ofbeldi og misþyrmingar. Aðildarríkin skulu tryggja að félagsþjónusta taki mið af kyni, aldri og fötlun. 3. Í því skyni að koma í veg fyrir misnotkun í gróðaskyni, ofbeldi og misþyrmingar í hvaða mynd sem er skulu aðildarríkin tryggja að óháð yfirvöld hafi virkt eftirlit með allri aðstöðu og áætlunum sem er ætlað að þjóna fötluðu fólki. 4. Aðildarríkin skulu gera allar viðeigandi ráðstafanir til þess að stuðla að líkamlegum, vitsmunalegum og sálrænum bata, endurhæfingu og félagslegri endursamlögun fatlaðs fólks, sem verður þolendur misnotkunar í gróðaskyni, ofbeldis eða misþyrminga í einhverri mynd, meðal annars með því að bjóða fram félagsþjónustu. Slíkur bati og endursamlögun skal fara fram í umhverfi sem stuðlar að bættri heilsu, velferð, sjálfsvirðingu, göfgi og sjálfræði einstaklinganna, þar sem tillit er tekið til sérþarfa þeirra miðað við kyn og aldur. 5. Aðildarríkin skulu taka upp skilvirka löggjöf og stefnu, þ.m.t. löggjöf og stefna sem tekur mið af þörfum kvenna og barna, til þess að unnt sé að staðreyna misnotkun í gróðaskyni, ofbeldi og misþyrmingar, sem beinast gegn fötluðu fólki, og ákæra vegna slíkrar háttsemi ef það á við. 17. gr. Verndun friðhelgi einstaklingsins. Sérhver fatlaður einstaklingur á rétt á því, til jafns við aðra, að líkamleg og andleg friðhelgi hans sé virt. 18. gr. Umferðarfrelsi og ríkisfang. 1. Aðildarríkin skulu viðurkenna rétt fatlaðs fólks, til jafns við aðra, til umferðafrelsis og frelsis til að velja sér búsetu og ríkisfang, m.a. með því að ábyrgjast að fatlað fólk: a) hafi rétt til að öðlast ríkisfang og breyta því og sé ekki svipt ríkisfangi sínu að geðþótta eða vegna fötlunar, b) sé ekki, vegna fötlunar, svipt hæfi sínu til að fá, hafa umráð yfir og nýta sér skjöl um ríkisfang sitt eða önnur auðkenningarskjöl eða til að hagnýta viðeigandi verklag, t.d. málsmeðferð vegna innflutnings fólks, sem kann að vera nauðsynlegt til þess að gera því auðveldar um vik að nýta sér réttinn til umferðafrelsis, c) hafi frelsi til að yfirgefa hvaða land sem er, þar með talið sitt eigið, d) sé ekki, að geðþótta eða vegna fötlunar, svipt réttinum til að koma til síns eigin lands. 2. Fötluð börn skulu skráð þegar eftir fæðingu og eiga frá fæðingu rétt til nafngiftar, rétt til þess að öðlast ríkisfang og, efir því sem unnt er, rétt til þess að þekkja foreldra sína og njóta umönnunar þeirra. 19. gr. Að lifa sjálfstæðu lífi og án aðgreiningar í samfélaginu. Ríkin, sem eru aðilar að samningi þessum, viðurkenna jafnan rétt alls fatlaðs fólks til að lifa í samfélaginu og rétt þess til að eiga valkosti til jafns við aðra og skulu gera árangursríkar og viðeigandi ráðstafanir til þess að fatlað fólk megi njóta þessa réttar til fulls og stuðla að fullri þátttöku þess í samfélaginu án aðgreiningar, meðal annars með því að tryggja: a) fötluðu fólki tækifæri til þess að velja sér búsetustað og hvar og með hverjum það býr, til jafns við aðra, og að því sé ekki gert að eiga heima þar sem tiltekið búsetuform ríkir, b) fötluðu fólki aðgang að margs konar samfélagsaðstoð, á borð við heimaþjónustu, vist á dvalarheimili og annars konar aðstoð, m.a. nauðsynlegri þjónustu til að geta lifað í samfélaginu án aðgreiningar og til að koma í veg fyrir einangrun þess og aðskilnað frá samfélaginu, c) að samfélagsþjónusta og aðstaða fyrir almenning standi fötluðu fólki til boða til jafns við aðra og svari þörfum þess. 20. gr. Ferlimál einstaklinga. Aðildarríkin skulu gera árangursríkar ráðstafanir til þess að tryggja að einstaklingum sé gert kleift að fara allra sinna ferða og tryggja sjálfstæði fatlaðs fólks í þeim efnum, eftir því sem frekast er unnt, m.a. með því: a) að greiða fyrir því að fatlað fólk geti farið allra sinna ferða með þeim hætti sem, og þegar, því hentar og gegn viðráðanlegu gjaldi, b) að greiða fyrir aðgangi fatlaðs fólks að hreyfibúnaði, tækjum, hjálpargögnum og beinni aðstoð og þjónustu milliliða í háum gæðaflokki, meðal annars með því að hafa þau á boðstólum á viðráðanlegu verði, c) að bjóða fram fræðslu og þjálfun í hreyfifærni fyrir fatlað fólk og sérhæft starfslið sem vinnur með fötluðu fólki, d) að hvetja fyrirtæki, sem framleiða hreyfibúnað, tæki og hjálpargögn, til þess að taka mið af öllum þáttum ferlimála fatlaðs fólks. 21. gr. Tjáningar- og skoðanafrelsi og aðgangur að upplýsingum. Aðildarríkin skulu gera allar viðeigandi ráðstafanir til þess að tryggja að fatlað fólk geti nýtt sér rétt sinn til tjáningar- og skoðanafrelsis, þ.m.t. frelsi til að leita eftir, taka við og miðla upplýsingum og hugmyndum, til jafns við aðra, með hjálp hvers kyns samskiptamiðla að eigin vali, samanber skilgreiningu í 2. gr. samnings þessa, m.a. með því: a) að láta fötluðu fólki í té upplýsingar, sem almenningi eru ætlaðar, í aðgengilegu formi og með aðgengilegri tækni, sem hæfir einstaklingum sem eiga við mismunandi fötlun að stríða, tímanlega og án aukakostnaðar, b) að viðurkenna og stuðla að notkun táknmáls, blindraleturs, bættra og óhefðbundinna samskipta og samskiptaleiða, -aðferða og -forms, að eigin vali fatlaðs fólks þegar opinber samskipti fara fram, c) að hvetja einkafyrirtæki, sem þjónusta almenning, m.a. gegnum Netið, til þess að veita upplýsingar og þjónustu í aðgengilegu og nothæfu formi fyrir fatlað fólk, d) að hvetja fjölmiðla, meðal annars upplýsingaveitur á Netinu, til þess að gera þjónustu sína aðgengilega fötluðu fólki, e) að viðurkenna notkun táknmáls og stuðla að notkun þess. 22. gr. Virðing fyrir einkalífi. 1. Enginn fatlaður einstaklingur skal, án tillits til búsetustaðar eða búsetuforms, sæta því að einkalíf hans, fjölskyldulíf, heimilislíf eða bréfaskipti eða samskipti af öðru tagi séu trufluð að geðþótta eða með ólögmætum hætti eða að vegið sé að æru hans eða orðstír með óréttmætum hætti. Fatlað fólk á rétt á því að lögin verndi það gegn fyrrnefndri truflun eða árásum. 2. Aðildarríkin skulu tryggja að farið sé með upplýsingar um persónulega hagi, heilsufar og endurhæfingu fatlaðs fólks sem trúnaðarmál á sama hátt og gildir um aðra. 23. gr. Virðing fyrir heimili og fjölskyldu. 1. Aðildarríkin skulu gera árangursríkar og viðeigandi ráðstafanir í því skyni að uppræta mismunun gagnvart fötluðu fólki í öllum málum sem lúta að hjónabandi, fjölskyldu, foreldrahlutverki og samböndum, á sama hátt og gildir um aðra, til þess að tryggja megi: a) að réttur alls fatlaðs fólks, sem til þess hefur náð tilskildum aldri, til að ganga í hjónaband og stofna fjölskyldu, með frjálsu og fullu samþykki hjónaefnanna, sé virtur, b) að réttur fatlaðs fólks til óheftrar og ábyrgrar ákvarðanatöku um fjölda barna og tíma milli fæðinga og til að hafa aðgang, þar sem tekið er tillit til aldurs, að upplýsingum og fræðslu um getnað og fjölskylduáætlanir sé viðurkenndur og að því séu tiltæk nauðsynleg ráð sem gera því kleift að nýta sér þennan rétt. c) að fatlað fólk, þ.m.t. börn, fái haldið frjósemi sinni til jafns við aðra. - 14 - 2. Aðildarríkin skulu tryggja réttindi og ábyrgð fatlaðs fólks með tilliti til lögráða, forráða, fjárhalds eða ættleiðingar barna eða svipaðrar íhlutunar, þar sem þessi hugtök eru til í landslögum, og skal setja hagsmuni barnsins ofar öllu. Aðildarríkin skulu veita fötluðu fólki viðeigandi aðstoð við að uppfylla skyldur sínar sem uppalendur barna. 3. Aðildarríkin skulu tryggja fötluðum börnum jafnan rétt með tilliti til fjölskyldulífs. Til þess að þessi réttur verði að veruleika og í því skyni að koma í veg fyrir að fötluðum börnum sé leynt, þau yfirgefin, vanrækt eða að þau séu þolendur aðskilnaðar skulu aðildarríkin skuldbinda sig til þess að veita fötluðum börnum og fjölskyldum þeirra snemma alhliða upplýsingar, þjónustu og stuðning. 4. Aðildarríkin skulu tryggja að barn sé ekki tekið frá foreldrum sínum gegn vilja þeirra, nema lögbær yfirvöld ákveði, með fyrirvara um endurskoðun dómsvalds og í samræmi við gildandi lög og málsmeðferð, að slíkur aðskilnaður sé nauðsynlegur með hagsmuni barnsins að leiðarljósi. Barn skal aldrei taka frá foreldrum sínum vegna fötlunar barnsins eða annars foreldris eða beggja. 5. Aðildarríkin skulu reyna til þrautar, ef kjarnafjölskylda er ófær um að annast fatlað barn, að fá annan aðila innan stórfjölskyldunnar til þess að annast barnið og reynist það ekki unnt þá ráðstafa því til fjölskyldu innan samfélagsins. 24. gr. Menntun. 1. Aðildarríkin viðurkenna rétt fatlaðs fólks til menntunar. Þau skulu, í því skyni að þessi réttur megi verða að veruleika án mismununar og þannig að allir hafi jöfn tækifæri, koma á menntakerfi á öllum skólastigum án aðgreiningar og símenntun sem miða að því: a) að auka mannlega getu til fulls og tilfinningu fyrir meðfæddri göfgi og eigin verðleikum og auka virðingu fyrir mannréttindum, mannfrelsi og mannlegri fjölbreytni, b) að fatlað fólk geti fullþroskað persónuleika sinn, hæfileika og sköpunargáfu, ásamt andlegri og líkamlegri getu, c) að gera fötluðu fólki kleift að vera virkir þátttakendur í frjálsu þjóðfélagi. 2. Til þess að þessi réttur megi verða að veruleika skulu aðildarríkin tryggja: a) að fatlað fólk sé ekki útilokað frá hinu almenna menntakerfi vegna fötlunar og að fötluð börn séu ekki útilokuð frá gjaldfrjálsu skyldunámi á grunnskólastigi, eða námi á framhaldsskólastigi, vegna fötlunar, b) að fatlað fólk hafi aðgang að endurgjaldslausri grunn- og framhaldsskólamenntun, sem uppfyllir almennar kröfur um gæði, til jafns við aðra í þeim samfélögum þar sem það býr, c) að viðkomandi einstaklingur njóti viðeigandi aðlögunar til þess að þörfum hans sé mætt, d) að fatlað fólk fái nauðsynlegan stuðning, innan hins almenna menntakerfis, til þess að stuðla að haldgóðri menntun þess, e) að árangursríkar, einstaklingsbundnar stuðningsaðgerðir séu boðnar fram í umhverfi sem ýtir hvað mest undir framvindu í námi og félagslega þróun sem aftur samræmist því markmiði að fatlað fólk geti lifað í samfélaginu án nokkurrar aðgreiningar. 3. Aðildarríkin skulu gera fötluðu fólki kleift að öðlast hagnýta og félagslega færni í því skyni að greiða fyrir fullri þátttöku þess, til jafns við aðra, í skólastarfi og sem þjóðfélagsþegnar. Aðildarríkin skulu gera viðeigandi ráðstafanir í þessu skyni, meðal annars: a) auðvelda fötluðu fólki að læra blindraletur, óhefðbundna skrift, bættar og óhefðbundnar samskiptaaðferðir, -leiðir og -form og færni í áttun og hreyfifærni, ásamt því að greiða fyrir jafningjaaðstoð og handleiðslu, b) auðvelda fötluðu fólki að læra táknmál og stuðla að samsemd heyrnarlausra með tilliti til tungumáls, c) tryggja að menntun einstaklinga, og þá sérstaklega barna, sem eru blindir, heyrnarlausir eða daufblindir, fari fram á þeim tungumálum og samkvæmt og eftir þeim aðferðum og leiðum sem henta viðkomandi einstaklingi og í umhverfi sem ýtir hvað mest undir framvindu í námi og félagslegan þroska. 4. Í því skyni að tryggja að fyrrnefnd réttindi verði að veruleika skulu aðildarríkin gera viðeigandi ráðstafanir til þess að ráða kennara, þ.m.t. fatlaða kennara, sem eru sérhæfðir í táknmáli og/eða blindraletri, og að þjálfa fagmenn og starfsmenn sem starfa á öllum sviðum menntakerfisins. Fyrrnefnd þjálfun skal meðal annars fela í sér vitund um fötlun og notkun bættra og óhefðbundinna aðferða, leiða og forma í samskiptum, auk kennslutækni og kennsluefnis sem er ætlað að styðja fatlað fólk. 5. Aðildarríkin skulu tryggja að fötluðu fólki sé gert kleift að hefja almennt nám á háskólastigi og að það fái aðgang að starfsþjálfun, fullorðinsfræðslu og símenntun án mismununar og til jafns við aðra. Aðildarríkin skulu, í þessu skyni, tryggja að fatlað fólk fái notið viðeigandi aðlögunar. 25. gr. Heilsa. Aðildarríkin viðurkenna að fatlað fólk hafi rétt til þess að njóta góðrar heilsu að hæsta marki sem unnt er án mismununar vegna fötlunar. Aðildarríkin skulu gera allar viðeigandi ráðstafanir til þess að tryggja fötluðu fólki aðgang að heilbrigðisþjónustu sem tekur mið af kyni, m.a. heilsutengdri endurhæfingu. Aðildarríkin skulu einkum: a) sjá fötluðu fólki fyrir heilsugæslu og heilbrigðisáætlunum, sem eru ókeypis eða á viðráðanlegu verði og eins að umfangi, gæðum og á sama stigi og gildir fyrir aðra einstaklinga, m.a. með tilliti til kynlífs- og frjósemisheilbrigðis og að því er varðar samfélagsáætlanir á sviði lýðheilsu, - 16 - b) bjóða fram þá heilbrigðisþjónustu sem fatlað fólk þarfnast, einkum vegna fötlunar sinnar, m.a. að fötlun sé uppgötvuð snemma og að gripið sé inn í málið snemma, eftir því sem við á, og þjónustu sem miðar að því að draga úr fötlun eins og framast er kostur og koma í veg fyrir frekari fötlun, m.a. meðal barna og eldri einstaklinga, c) bjóða fram fyrrnefnda heilbrigðisþjónustu eins nálægt samfélögum fólks og frekast er unnt, þ.m.t. til sveita, d) gera þá kröfu til fagfólks í heilbrigðisþjónustu að það annist fatlað fólk eins vel og aðra, m.a. á grundvelli frjáls og upplýsts samþykkis, með því, auk annars, að auka vitund um mannréttindi, meðfædda göfgi, sjálfræði og þarfir fatlaðs fólks með þjálfun fyrir starfsmenn, bæði innan einkarekinnar og opinberrar heilsugæslu, og með útbreiðslu siðferðislegra viðmiðana meðal þeirra, e) leggja bann við mismunun gagnvart fötluðu fólki að því er varðar sjúkratryggingar og líftryggingar, þar sem slíkar tryggingar, sem skulu boðnar fram á sanngjarnan og réttmætan hátt, eru heimilar samkvæmt landslögum. f) koma í veg fyrir að einstaklingum sé synjað um heilsugæslu eða heilbrigðisþjónustu eða um mat og drykk þannig að um mismunun vegna fötlunar sé að ræða. 26. gr. Hæfing og endurhæfing. 1. Aðildarríkin skulu gera árangursríkar og viðeigandi ráðstafanir, m.a. annars með tilstyrk jafningjaaðstoðar, til þess að gera fötluðu fólki kleift að öðlast sem mest sjálfstæði, fulla líkamlega, andlega og félagslega getu, ásamt starfsgetu, og að vera þátttakendur í lífinu á öllum sviðum án aðgreiningar, ásamt því að viðhalda þessum gæðum. Til þess að svo megi verða skulu aðildarríkin skipuleggja, efla og útvíkka þjónustu og áætlanagerð á sviði alhliða hæfingar og endurhæfingar, einkum að því er varðar heilbrigði, atvinnu, menntun og félagsþjónustu, með þeim hætti að fyrrnefnd þjónusta og áætlanir: a) hefjist eins snemma og frekast er unnt og séu byggðar á þverfaglegu mati á þörfum og styrk hvers einstaklings um sig, b) stuðli að þátttöku í samfélaginu og þjóðfélaginu á öllum sviðum án aðgreiningar, séu valfrjálsar og standi fötluðu fólki til boða sem næst samfélögum þess, einnig til sveita. 2. Aðildarríkin skulu stuðla að vexti og viðgangi grunnþjálfunar og stöðugrar þjálfunar fagmanna og starfsmanna sem vinna við hæfingu og endurhæfingu. 3. Aðildarríkin skulu gera gangskör að því að hjálpartæki og -gögn, sem eru hönnuð fyrir fatlað fólk, séu á boðstólum, þekking á þeim sé til staðar og að þau séu notuð í þágu hæfingar og endurhæfingar. 27. gr. Vinna og starf. 1. Aðildarríkin viðurkenna rétt fatlaðs fólks, til jafns við aðra, til vinnu; í því felst réttur til að fá ráðrúm til að afla sér lífsviðurværis með vinnu að eigin vali eða vinnu sem er þegin á frjálsan hátt á vinnumarkaði og í vinnuumhverfi sem fötluðu fólki stendur opið, er án aðgreiningar og er því aðgengilegt. Aðildarríkin skulu tryggja og stuðla að því að rétturinn til vinnu verði að veruleika, m.a. fyrir þá sem verða fatlaðir meðan þeir gegna starfi, með því að gera viðeigandi ráðstafanir, til að mynda með lagasetningu, til þess meðal annars: a) að leggja bann við mismunun vegna fötlunar að því er varðar öll mál sem tengjast störfum af hvaða tagi sem er, m.a. nýskráningar-, ráðningar- og starfsskilyrði, starfsöryggi, starfsframa og öryggi og hollustuhætti á vinnustað, b) að vernda rétt fatlaðs fólks, til jafns við rétt annarra, til sanngjarnra og hagstæðra vinnuskilyrða, m.a. jafnra tækifæra og launajafnréttis, öryggis og hollustu á vinnustað, þ.m.t. vernd gegn stöðugri áreitni, og til þess að fá úrlausn kvörtunarmála, c) að tryggja að fötluðu fólki sé gert kleift að nýta sér atvinnuréttindi sín og réttindi sem meðlimir stéttarfélaga til jafns við aðra, d) að gera fötluðu fólki kleift að hafa með virkum hætti aðgang að tækni- og starfsráðgjöf, atvinnumiðlun og starfsþjálfun og símenntun sem almenningi stendur til boða, e) að skapa atvinnutækifæri fyrir fatlað fólk og stuðla að starfsframa þess á vinnumarkaði, ásamt því að auka aðstoð við að finna starf, fá það, halda því og fara aftur inn á vinnumarkað, f) að stuðla að tækifærum til að starfa sjálfstætt, stunda frumkvöðlastarfsemi, þróa samvinnufélög og stofna eigin fyrirtæki, g) að ráða fatlað fólk til starfa innan opinbera geirans, h) að stuðla að því að fatlað fólk verði ráðið til starfa innan einkageirans með því að marka stefnu við hæfi og gera viðeigandi ráðstafanir sem kunna að felast í áætlunum um sértækar aðgerðir, hvatningu og öðrum aðgerðum, i) að tryggja að fatlað fólk á vinnustað fái notið viðeigandi aðlögunar, j) að stuðla að því að fatlað fólk geti aflað sér starfsreynslu á almennum vinnumarkaði, k) að stuðla að starfstengdri og faglegri endurhæfingu fatlaðs fólks, að því að það haldi störfum sínum og að framgangi áætlana um að það geti snúið aftur til starfa. 2. Aðildarríkin skulu tryggja að fötluðu fólki sé ekki haldið í þrældómi eða ánauð og að því sé veitt vernd, til jafns við aðra, gegn þvingunar- eða nauðungarvinnu. 28. gr. Viðunandi lífskjör og félagsleg vernd. 1. Aðildarríkin viðurkenna rétt fatlaðs fólks og fjölskyldna þess til viðunandi lífskjara því til handa, m.a. viðunandi fæðis og klæða og fullnægjandi húsnæðis, og til sífellt batnandi lífskilyrða og skulu gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja og stuðla að því að þessi réttur verði að veruleika án mismununar vegna fötlunar. 2. Aðildarríkin viðurkenna rétt fatlaðs fólks til félagslegrar verndar og til þess að njóta þess réttar án mismununar vegna fötlunar og skulu gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja og stuðla að því að þessi réttur verði að veruleika, m.a. ráðstafanir: a) til þess að tryggja fötluðu fólki jafnan rétt til aðgangs að hreinu vatni og að tryggja aðgang að viðeigandi þjónustu, tækjabúnaði og annarri aðstoð gegn viðráðanlegu gjaldi vegna þarfa sem tengjast fötlun, b) til þess að tryggja fötluðu fólki, einkum fötluðum konum og stúlkum og fötluðu eldra fólki, rétt til þátttöku í áætlunum á sviði félagslegrar verndar og áætlunum um að draga úr fátækt, c) til þess að tryggja fötluðu fólki og fjölskyldum þess, sem lifa í fátækt, aðgang að aðstoð frá hinu opinbera til þess að mæta útgjöldum vegna fötlunar, þ.m.t. útgjöld vegna viðeigandi þjálfunar, ráðgjafar, aðstoðar í fjármálum og hvíldarumönnunar, d) til þess að tryggja fötluðu fólki aðgang að áætlunum um byggingu húsnæðis á vegum hins opinbera, e) til þess að tryggja fötluðu fólki jafnan aðgang að eftirlaunum og eftirlaunasjóðum. 29. gr. Þátttaka í stjórnmálum og opinberu lífi. Aðildarríkin skulu tryggja fötluðum stjórnmálaleg réttindi og tækifæri til þess að njóta þeirra til jafns við aðra og skulu jafnframt: a) tryggja að fötluðu fólki sé gert kleift að taka virkan og fullan þátt í stjórnmálum og opinberu lífi til jafns við aðra, með beinum hætti eða fyrir atbeina fulltrúa eftir frjálsu vali, þ.m.t. réttur og tækifæri til þess að kjósa og vera kosinn, meðal annars með því: i. að tryggja að kosningaaðferðir, kosningaaðstaða og kjörgögn séu við hæfi, aðgengileg og auðskilin og auðnotuð, ii. að vernda rétt fatlaðs fólks til þess að taka þátt í leynilegri atkvæðagreiðslu í kosningum og þjóðaratkvæðagreiðslum án þvingana með hótunum og til þess að bjóða sig fram í kosningum, að gegna embættum með virkum hætti og að sinna öllum opinberum störfum á öllum stigum stjórnsýslu, jafnframt því að greiða fyrir notkun hjálpartækja og nýrrar tækni þar sem við á, iii. að fatlað fólk geti látið vilja sinn óþvingað í ljós sem kjósendur og að heimilað sé í þessu skyni, þar sem nauðsyn krefur og að ósk þess, að það njóti aðstoðar einstaklinga að eigin vali við að greiða atkvæði, b) vinna ötullega að mótun umhverfis þar sem fatlað fólk getur tekið virkan og fullan þátt í opinberri starfsemi, án mismununar og til jafns við aðra, og hvetja til þátttöku þess í opinberri starfsemi, meðal annars: i. þátttöku í starfsemi frjálsra félagasamtaka og samtaka, sem láta sig málefni almennings varða og stjórnmálalíf viðkomandi lands, og í störfum og stjórn stjórnmálaflokka, ii. því að mynda og gerast aðilar að samtökum fatlaðs fólks til þess að rödd þess heyrist á alþjóðavettvangi, heima fyrir á landsvísu og innan landsvæða og sveitarfélaga. 30. gr. Þátttaka í menningarlífi, tómstunda-, frístunda- og íþróttastarfi. 1. Aðildarríkin viðurkenna rétt fatlaðs fólks til þess að taka þátt, til jafns við aðra, í menningarlífi og skulu gera allar viðeigandi ráðstafanir til þess að tryggja að fatlað fólk: a) hafi aðgang að menningarefni í aðgengilegri framsetningu, b) hafi aðgang að sjónvarpsdagskrám, kvikmyndum, leikhúsi og öðrum athöfnum á sviði menningar, í aðgengilegri framsetningu, c) hafi aðgang að stöðum þar sem flutningur menningarefnis eða þjónusta á sviði menningar fer fram, t.d. leikhúsum, söfnum, kvikmyndahúsum, bókasöfnum og ferðamannastöðum og hafi, eftir því sem við verður komið, aðgang að minnisvörðum og stöðum sem eru mikilvægir í þjóðmenningarlegu tilliti. 2. Aðildarríkin skulu gera viðeigandi ráðstafanir til þess að fatlað fólk fái tækifæri til að þroska og nota sköpunargáfu sína og listræna og vitsmunalega getu, ekki einvörðungu í eigin þágu heldur einnig í því skyni að auðga mannlíf í eigin samfélögum. 3. Aðildarríkin skulu gera viðeigandi ráðstafanir, samkvæmt reglum þjóðaréttar, til þess að tryggja að í lögum, sem vernda hugverkarétt, séu ekki ákvæði sem koma á ósanngjarnan hátt, eða með einhverjum þeim hætti sem hefur mismunun í för með sér, í veg fyrir að fatlað fólk hafi aðgang að menningarefni. 4. Fatlað fólk skal eiga rétt á, til jafns við aðra, að sérstök menningarleg samsemd þess og samsemd með tilliti til tungumáls sé viðurkennd og njóti stuðnings, þ.m.t. táknmál og menning heyrnarlausra. 5. Aðildarríkin skulu gera viðeigandi ráðstafanir, í því skyni að gera fötluðu fólki kleift að taka til jafns við aðra þátt í tómstunda-, frístunda- og íþróttastarfi: - 20 - a) til þess að hvetja til og stuðla að þátttöku fatlaðs fólks, eins og frekast er unnt, í algengu íþróttastarfi á öllum stigum, b) til þess að tryggja fötluðu fólki tækifæri til þess að skipuleggja, þróa og taka þátt í íþrótta- og tómstundastarfi fyrir fatlað fólk og örva, í þessu skyni og með sama hætti og gildir um aðra, framboð á viðeigandi tilsögn, þjálfun og fé, c) til þess að tryggja fötluðu fólki aðgang að stöðum þar sem íþrótta- og tómstundastarf fer fram og að ferðamannastöðum, d) til þess að tryggja fötluðum börnum aðgang, til jafns við önnur börn, að leikjum og tómstunda- og frístunda- og íþróttastarfi, meðal annars innan skólakerfisins, e) til þess að tryggja fötluðu fólki aðgang að þjónustu þeirra sem annast skipulagningu tómstundastarfs, ferðamennsku og frístunda- og íþróttastarfs. 31. gr. Hagtölur og gagnasöfnun. 1. Aðildarríkin skuldbinda sig til þess að safna viðeigandi upplýsingum, þ.m.t. hagtölur og rannsóknargögn, sem gera þeim kleift að móta og framfylgja stefnu samningi þessum til framkvæmdar. Söfnun og varðveisla slíkra upplýsinga: a) skal vera í samræmi við lögmætar verndarráðstafanir, meðal annars löggjöf um gagnavernd, til þess að tryggt sé að trúnaðarskylda sé virt og einkalíf fatlaðs fólks, b) skal vera í samræmi við alþjóðlega viðurkenndar viðmiðunarreglur um vernd mannréttinda og mannfrelsis og siðareglur sem gilda um söfnun og notkun hagtalna. 2. Upplýsingar, sem er safnað samkvæmt þessari grein, skal sundurliða, eftir því sem við á, og nota til þess að meta hvernig aðildarríkjunum miðar að því að efna skuldbindingar sínar samkvæmt samningi þessum og til að greina og ryðja úr vegi þeim hindrunum sem fatlað fólk stendur frammi fyrir þegar það hyggst nýta sér réttindi sín. 3. Aðildarríkin skulu ábyrgjast miðlun fyrrnefndra hagtalna og tryggja fötluðu fólki og öðrum aðgang að þeim. 32. gr. Alþjóðlegt samstarf. 1. Aðildarríkin viðurkenna mikilvægi alþjóðlegs samstarfs og að stuðlað verði að framgangi þess, til stuðnings innlendri viðleitni til þess að tilgangur og markmið samnings þessa megi ná fram að ganga, og munu gera viðeigandi og árangursríkar ráðstafanir í þeim málum milli og meðal ríkja og, eftir því sem við á, í samvinnu við hlutaðeigandi alþjóða- og svæðisstofnanir og borgaralegt samfélag, einkum samtök fatlaðs fólks. Fyrrnefndar ráðstafanir gætu meðal annars náð yfir eftirfarandi: a) að tryggja að alþjóðlegt samstarf, þ.m.t. alþjóðlegar þróunaráætlanir, nái til fatlaðs fólks og sé því aðgengilegt, b) að efla og auka afkastagetu, m.a. með því að skiptast á og miðla með gagnkvæmum hætti upplýsingum, reynslu, þjálfunaráætlunum og bestu starfsvenjum, c) að greiða fyrir samvinnu á sviði rannsókna og auðvelda aðgengi að vísinda- og tækniþekkingu, d) að láta í té, eftir því sem við á, tækni- og efnahagsaðstoð, m.a. með því að auðvelda aðgang að og gagnkvæma miðlun aðgengilegrar og gagnlegrar tækni, og með yfirfærslu á tækni, 2. Ákvæði þessarar greinar hafa engin áhrif á þá skyldu sérhvers aðildarríkis að efna skuldbindingar sínar samkvæmt samningi þessum. 33. gr. Framkvæmd og eftirlit innanlands. 1. Aðildarríkin skulu tilnefna, í samræmi við stjórnskipulag sitt, eina miðstöð eða fleiri innan stjórnsýslunnar vegna mála er varða framkvæmd samnings þessa og taka til tilhlýðilegrar umfjöllunar hvort koma skuli á eða tiltaka samræmingarkerfi innan stjórnsýslunnar í því skyni að greiða fyrir skyldum aðgerðum vegna framkvæmdar samningsins á ólíkum sviðum og ólíkum stigum. 2. Aðildarríkin skulu, í samræmi við réttar- og stjórnkerfi hvers ríkis um sig, viðhalda, treysta, tiltaka eða koma á rammaáætlun, m.a. einu eða fleiri sjálfstæðum kerfum, eftir því sem við á, í því skyni að greiða fyrir, vernda og fylgjast með framkvæmd samnings þessa. Samningsaðilarnir skulu, þegar þeir tiltaka slíkt kerfi eða koma því á, taka mið af þeim meginreglum sem gilda um stöðu og starfsemi innlendra stofnana á sviði verndar og eflingar mannréttinda. 3. Borgaralegt samfélag, einkum fatlað fólk og samtök sem fara með mál þess, skal eiga hlut að og taka fullan þátt í eftirlitsferlinu. 34. gr. Nefnd um réttindi fatlaðs fólks. 1. Setja ber á stofn nefnd um réttindi fatlaðs fólks (hér á eftir nefnd „nefndin“) sem skal vinna þau verk sem kveðið er á um hér að aftan. 2. Þegar samningur þessi öðlast gildi skulu tólf sérfræðingar skipa nefndina. Eftir að sextíu aðilar hafa fullgilt samninginn eða gerst aðilar að honum skal fjölgað í nefndinni um sex nefndarmenn sem þýðir að heildarfjöldi nefndarmanna verður átján. - 22 - 3. Nefndarmenn sitja í nefndinni á eigin forsendum sem einstaklingar og skulu hafa þroskaða siðferðisvitund og viðurkennda menntun og hæfi og reynslu á því sviði sem samningur þessi fjallar um. Óskað er eftir því að aðildarríkin taki eðlilegt tillit til ákvæða 3. mgr. 4. gr. samnings þessa þegar þau tilnefna frambjóðendur sína. 4. Aðildarríkin kjósa nefndarmenn að teknu tilliti til jafnrar dreifingar milli heimshluta, þess að fulltrúar komi frá ólíkum menningarþjóðfélögum og grunnréttarkerfum, til jafnrar þátttöku kynjanna og þátttöku fatlaðra sérfræðinga. 5. Nefndarmenn skulu kjörnir í leynilegri atkvæðagreiðslu af lista einstaklinga, sem aðildarríkin tilnefna úr hópi þegna sinna, þegar fundir þings aðildarríkjanna fara fram. Á þeim fundum, sem eru ákvörðunarbærir eigi tveir þriðju aðildarríkjanna þar fulltrúa, skulu þeir einstaklingar sem eru kjörnir til setu í nefndinni vera þeir sem hljóta flest atkvæði og hreinan meirihluta atkvæða fulltrúa aðildarríkjanna sem eru viðstaddir og greiða atkvæði. 6. Halda ber fyrstu kosningu eigi síðar en sex mánuðum eftir þann dag þegar samningur þessi öðlast gildi. Aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna skal senda aðildarríkjunum bréf, með eigi skemmri fyrirvara en fjórum mánuðum fyrir þann dag þegar sérhver kosning skal fara fram, og óska eftir tilnefningum þeirra innan tveggja mánaða. Aðalframkvæmdastjórinn tekur því næst saman skrá í stafrófsröð um alla einstaklinga, sem þannig eru tilnefndir, og gefur til kynna hvaða aðildarríki tilnefndi þá og sendir að svo búnu skrána þeim ríkjum sem eru aðilar að samningi þessum. 7. Kjörtímabil nefndarmanna er fjögur ár. Heimilt er að endurkjósa þá einu sinni. Engu að síður skal kjörtímabili sex þeirra nefndarmanna sem kosnir eru í fyrstu kosningu ljúka að tveimur árum liðnum; strax að lokinni fyrstu kosningu skal fundarstjóri, á fundi þeim er um getur í 5. mgr. þessarar greinar, velja nöfn fyrrnefndra sex nefndarmanna með hlutkesti. 8. Kjör hinna sex viðbótarnefndarmanna skal fara fram þegar reglubundnar kosningar fara fram í samræmi við viðeigandi ákvæði þessarar greinar. 9. Falli nefndarmaður frá eða segi af sér eða lýsi því yfir að hann geti ekki, af einhverri annarri ástæðu, gegnt skyldum sínum skal aðildarríkið, sem tilnefndi hann, skipa annan sérfræðing, sem hefur menntun og hæfi og uppfyllir þær kröfur er um getur í viðeigandi ákvæðum þessarar greinar, til þess að starfa í nefndinni út kjörtímabilið. 10. Nefndin setur sér starfsreglur. 11. Aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna skal útvega nauðsynlega starfsmenn og aðstöðu til þess að nefndin geti sinnt störfum sínum með skilvirkum hætti samkvæmt samningi þessum og boða til fyrsta fundar hennar. 12. Þeir sem sitja í nefndinni, sem er komið á fót samkvæmt samningi þessum, skulu, með samþykki allsherjarþings Sameinuðu þjóðanna, þiggja laun úr sjóðum Sameinuðu þjóðanna samkvæmt þeim skilmálum og skilyrðum sem allsherjarþingið kann að ákveða, að teknu tilliti til mikilvægis þeirra ábyrgðarstarfa sem nefndin sinnir. 13. Nefndarmönnum ber réttur til aðstöðu, forréttinda og friðhelgi sérfræðinga sem reka erindi Sameinuðu þjóðanna, eins og mælt er fyrir um í viðeigandi hlutum samningsins um réttindi og friðhelgi Sameinuðu þjóðanna. 35. gr. Skýrslugjöf aðildarríkjanna. 1. Sérhvert aðildarríki skal senda nefndinni, fyrir milligöngu aðalframkvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna, ítarlega skýrslu um ráðstafanir, sem hafa verið gerðar í því skyni að efna skuldbindingar þess samkvæmt samningi þessum, og um framfarir, sem hafa orðið á því sviði, innan tveggja ára frá því að samningur þessi öðlast gildi gagnvart hlutaðeigandi aðildarríki. 2. Eftir það skulu aðildarríkin senda skýrslur sínar eigi sjaldnar en á fjögurra ára fresti og oftar fari nefndin fram á það. 3. Nefndin skal fastsetja leiðbeiningar um efni skýrslnanna. 4. Aðildarríki, sem hefur sent nefndinni ítarlega frumskýrslu, þarf ekki að endurtaka áður veittar upplýsingar í skýrslum sem á eftir fara. Óskað er eftir því, þegar aðildarríkin undirbúa skýrslur til nefndarinnar, að þau geri það með opnum og gagnsæum hætti og taki eðlilegt tillit til ákvæðisins í 3. mgr. 4. gr. samnings þessa. 5. Í skýrslunum er heimilt að geta um þá þætti og erfiðleika sem hafa áhrif á það hversu vel miðar að efna skuldbindingar samkvæmt samningi þessum. 36. gr. Umfjöllun um skýrslur. 1. Nefndin skal fjalla um sérhverja skýrslu og gera þær tillögur og leggja fram þau almennu tilmæli sem hún telur við eiga og senda hlutaðeigandi aðildarríki. Aðildarríkið getur svarað með því að láta nefndinni í té þær upplýsingar sem það kýs. Nefndin getur óskað eftir frekari upplýsingum frá aðildarríkjunum sem varða framkvæmd samnings þessa. 2. Dragist verulega á langinn að aðildarríki sendi skýrslu sína getur nefndin tilkynnt hlutaðeigandi aðildarríki um að nauðsynlegt sé að kanna framkvæmd samnings þessa í því aðildarríki, á grundvelli áreiðanlegra upplýsinga sem nefndin hefur aðgang að, hafi viðkomandi skýrsla ekki verið send innan þriggja mánaða frá tilkynningunni. Nefndin skal bjóða hlutaðeigandi aðildarríki að taka þátt í fyrrnefndri könnun. Bregðist aðildarríkið við með því að senda viðkomandi skýrslu gilda ákvæði 1. mgr. þessarar greinar. 3. Aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna skal gera öllum aðildarríkjunum kleift að nálgast skýrslurnar. - 24 - 4. Aðildarríkin skulu gera almenningi í eigin löndum auðvelt um vik að nálgast skýrslur sínar og greiða fyrir aðgangi að þeim tillögum og tilmælum sem varða þessar skýrslur. 5. Nefndin skal senda sérstofnunum Sameinuðu þjóðanna, ásamt sjóðum og áætlunum á þeirra vegum, og öðrum bærum stofnunum skýrslur frá aðildarríkjunum, eftir því sem hún telur við eiga, í því skyni að taka fyrir beiðni um eða vísbendingu um þörf fyrir tæknilega ráðgjöf eða aðstoð, sem þar kemur fram, ásamt athugasemdum nefndarinnar og tilmælum, ef um þau er að ræða, viðvíkjandi þessum beiðnum eða vísbendingum. 37. gr. Samvinna milli aðildarríkjanna og nefndarinnar. 1. Sérhvert aðildarríki skal vinna með nefndinni og aðstoða nefndarmenn við að uppfylla skyldur sínar eftir því umboði sem þeim er veitt. 2. Nefndin skal, í samskiptum sínum við aðildarríkin, taka eðlilegt tillit til leiða og aðferða við að auka getu innanlands til þess að framkvæma samning þennan, m.a. í gegnum alþjóðlegt samstarf. 38. gr. Tengsl nefndarinnar við aðrar stofnanir. Í því skyni að greiða fyrir árangursríkri framkvæmd samnings þessa og að stuðla að samvinnu þjóða í milli á því sviði sem hann fjallar um: a) skulu sérstofnanir Sameinuðu þjóðanna og aðrar stofnanir þeirra hafa rétt til þess að eiga fyrirsvar þegar fjallað er um framkvæmd þeirra ákvæða samnings þessa sem falla undir þann málaflokk sem þær sinna. Nefndin getur óskað eftir því við sérstofnanirnar og aðrar bærar stofnanir, eftir því sem hún telur við hæfi, að þær láti í ljós sérfræðiálit um framkvæmd samningsins innan þeirra sviða sem falla undir málaflokka hverrar um sig. Nefndin getur óskað eftir því við sérstofnanir og aðrar... 40. gr. Þing aðildarríkjanna. 1. Fulltrúar aðildarríkjanna skulu hittast reglulega á þingi aðildarríkjanna í því skyni að fjalla um öll mál er varða framkvæmd samnings þessa. 2. Aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna skal kalla saman þing aðildarríkjanna eigi síðar en sex mánuðum eftir að samningur þessi öðlast gildi. Aðalframkvæmdastjórinn boðar til funda annað hvert ár eftir það eða eins oft og þing aðildarríkjanna ákveður. 41. gr. Vörsluaðili. Aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna skal vera vörsluaðili samnings þessa. 42. gr. Undirritun. Samningur þessi skal liggja frammi til undirritunar af hálfu allra ríkja og svæðisstofnana um samvinnu í aðalstöðvum Sameinuðu þjóðanna í New York frá 30. mars 2007 að telja. 43. gr. Samþykki fyrir því að vera bundinn af samningi þessum. Samningur þessi er með fyrirvara um fullgildingu undirritunarríkja og formlega staðfestingu svæðisstofnana um samvinnu sem undirrita hann. Samningurinn skal liggja frammi til aðildar af hálfu sérhvers ríkis eða svæðisstofnunar um samvinnu sem ekki hefur undirritað hann. 44. gr. Svæðisstofnanir um samvinnu. 1. „Svæðisstofnun um samvinnu“ merkir stofnun sem fullvalda ríki á tilteknu svæði koma á fót og hefur umboð, sem aðildarríki hennar veita henni, til að fara með málefni sem samningur þessi fjallar um. Svæðisstofnanir um samvinnu skulu greina, í skjölum sínum um formlega staðfestingu eða aðild, frá valdmörkum sínum með tilliti til mála sem samningur þessi fjallar um. - 26 - Þær skulu síðar meir tilkynna vörsluaðila um hverja þá breytingu sem verða kann á umboði þeirra og skiptir máli. 2. Vísanir til „aðildarríkja“ í samningi þessum eiga við fyrrnefndar stofnanir eins langt og valdsvið þeirra nær. 3. Að því er varðar 1. mgr. 45. gr. og 2. og 3. mgr. 47. gr. samnings þessa skal eigi telja með skjöl sem svæðisstofnun um samvinnu afhendir til vörslu. 4. Svæðisstofnanir um samvinnu geta, í málum sem eru á valdsviði þeirra, neytt atkvæðisréttar á þingi aðildarríkja með sama fjölda atkvæða og fjöldi aðildarríkja þeirra, sem eru aðilar að samningi þessum, segir til um. Slík stofnun skal ekki neyta atkvæðisréttar síns ef eitthvert aðildarríki hennar neytir atkvæðisréttar síns og öfugt. 45. gr. Gildistaka. 1. Samningur þessi öðlast gildi á þrítugasta degi eftir að tuttugasta skjalið um fullgildingu eða aðild hefur verið afhent til vörslu. 2. Gagnvart sérhverju ríki eða svæðisstofnun um samvinnu, sem fullgildir samning þennan, staðfestir hann formlega eða gerist aðili að honum eftir afhendingu tuttugasta skjalsins um slíka athöfn til vörslu, skal samningurinn öðlast gildi á þrítugasta degi eftir að hlutaðeigandi ríki eða slík stofnun hefur afhent viðkomandi skjal sitt til vörslu. 46. gr. Fyrirvarar. 1. Óheimilt er að gera fyrirvara sem eru í ósamræmi við markmið og tilgang samnings þessa. 2. Heimilt er að draga fyrirvara til baka hvenær sem er. 47. gr. Breytingar. 1. Sérhvert aðildarríki getur lagt fram breytingartillögu við samning þennan og sent aðalframkvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna. Aðalframkvæmdastjórinn skal senda aðildarríkjunum allar breytingartillögur, ásamt beiðni um að sér verði tilkynnt hvort þau séu því meðmælt að haldið verði þing aðildarríkja í því skyni að fjalla um þær og afgreiða. Komi í ljós, innan fjögurra mánaða frá því að aðalframkvæmdastjórinn sendir fyrrnefndar tillögur, að minnst þriðjungur aðildarríkjanna sé meðmæltur þinghaldi skal aðalframkvæmdastjórinn kalla þingið saman á vegum Sameinuðu þjóðanna. Aðalframkvæmdastjórinn skal senda allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna sérhverja breytingartillögu, sem er samþykkt með tveimur þriðju hluta atkvæða fulltrúa þeirra aðildarríkja sem eru viðstaddir og greiða atkvæði, til samþykktar og í framhaldi af því öllum aðildarríkjum til staðfestingar. 2. Breyting, sem er tekin upp og samþykkt í samræmi við 1. mgr. þessarar greinar, öðlast gildi á þrítugasta degi eftir að fjöldi skjala um staðfestingu, sem hafa verið afhent til vörslu, jafngildir fjölda samningsríkja að tveimur þriðju þann dag þegar breytingin er samþykkt. Eftir það öðlast breytingin gildi gagnvart hvaða aðildarríki sem er á þrítugasta degi eftir að það afhendir skjal sitt um staðfestingu til vörslu. Breyting er aðeins bindandi fyrir þau aðildarríki sem hafa staðfest hana. 3. Breyting, sem er tekin upp og samþykkt í samræmi við 1. mgr. þessarar greinar og varðar 34., 38., 39. og 40. gr. einvörðungu, skal, ákveði þing samningsaðila það einróma, öðlast gildi gagnvart öllum aðildarríkjum á þrítugasta degi eftir að fjöldi skjala um staðfestingu, sem hafa verið afhent til vörslu, jafngildir fjölda aðildarríkja að tveimur þriðju þann dag þegar breytingin er samþykkt. 48. gr. Úrsögn. Aðildarríki getur sagt sig frá samningi þessum með skriflegri tilkynningu til aðalframkvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna. Úrsögnin tekur gildi einu ári eftir þann dag þegar aðalframkvæmdastjórinn veitir tilkynningunni viðtöku. 49. gr. Aðgengilegt snið. Texti samnings þessa skal liggja frammi á aðgengilegu sniði. 50. gr. Gildir textar. Textar samnings þessa á arabísku, ensku, frönsku, kínversku, rússnesku og spænsku eru jafngildir. The States Parties to this Convention, a) Recalling the principles set forth in the Charter of the United Nations, where the inherent dignity and worth and the equal and inalienable rights of all people are recognized as the cornerstone of freedom, justiceand peace in the world, b) Recognizing that the United Nations has proclaimed and adopted by consensus the UDHR and the international conventions on human rights that all people should be all the rights and shall not be entitled to the freedom of that is reported, inclusive, in any form a, c) Reaffirming the absolute value throughout all human rights and fundamental freedoms, and that they are indivisible, depending on each other and connected to and the need for persons with disabilities to be guaranteed the rights and freedoms fully without discrimination, d) Recalling the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, the International Covenant on Civil and Political Rights, the International Convention on the Elimination of All Forms Racial Discrimination, the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women, the Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or degrading Treatment or Punishment, the Convention on the Rights of the Child and the International Convention for the Protection of Rights of all Migrant Workers and their family members, e) recognizing that the concept of disability is changing doubt and that the resulting disability to interactions between curtailed individual and attitude-related barriers and environmental barriers that come in the way for the full and effective participation in society on an equal basis, f) Recognizing the importance of the principles and guidance in the area of policy, the global action plan for disabled people and harmonized rules on equal opportunities for disabled people have to store, for progress, development and evaluation of policies, plans, programs and actions domestically, regional and international levels in order to even further opportunities to persons with disabilities that make g), which emphasize the importance of integration issues disabled as an integral part of relevant strategies of sustainable development, h) Recognizing also that discrimination against any person because of disability, running contrary to the innate dignity and worth of the human , i) Recognizing further that disabled people are diverse group, j) Recognizing the need to promote and protect the human rights of all persons with disabilities, it also takes a lot of support, k) which are concerned that despite the various instruments and commitments mentioned above are disabled people remain excluded from participating in society on an equal basis with others and faces that human rights are violated everywhere in the world, l) Recognizing the importance of international cooperation for improving the living conditions of disabled people in all countries, particularly developing countries, m) Recognizing the need contributions of persons with disabilities to the general prosperity and social diversity times, as it is now, and the abilityr word, and that a commitment to people with disabilities enjoy human rights and fundamental freedoms fully and functioning members of society will lead to an increase in their feelings that it belongs to the community and to the significant development of the community, both in human lives as well as the social and economic and that poverty will be eliminated, n), which recognize the value for disabled people to be autonomous and independent, among other things, have the freedom to make their own decisions, o) Considering that persons with disabilities should have the opportunity to apply active member of the decision-making for policies and programs, including decisions relating to it directly, p), which concerned the difficult conditions that people with disabilities who tries varied greatly expanded or discrimination because of race, color, sex, language, religion, political or other opinion, ethnic, ethnic or social origin or indigenous, property, birth, age or other status, faces, q) Recognizing that disabled women and girls are often at greater risk, within the home and outside, to become victims of violence, injury or abuse, carelessness or neglect, ill-treatment or abuse for profit, r) Recognizing that children with disabilities should enjoy fully all human rights and fundamental freedoms on an equal basis with other children and recall obligations in such a way that countries that are Parties to the Convention on Rights of the Child, have undertaken, s), which emphasize the need to take into account gender considerations in its efforts to promote people with disabilities enjoy human rights and fundamental freedoms in full, t) that will highlight the fact that the majority of disabled people's lives in poverty and recognize in relation to urgent need to combat the negative effects that poverty has on people with disabilities, u), which noted that peace and security based on full respect for the purposes and principles of the Charter of the United Nations and that the current instruments in the field of human rights are kept in honor, is a prerequisite for people with disabilities have full protection, particularly in armed conflicts are ongoing and under foreign occupation, v) that recognize the value of people with disabilities are guaranteed access to the material, social, economic and cultural environment, enjoy health and education and access to information and communication in order that they may enjoy all human rights and fundamental freedoms in full, w) to realize that it is the responsibility of the individual who has duties to others individuals and their communities, to fight for the advancement of rights which subsist in international law directory, and that they are respected, x) are convinced that the family is the natural fundamental unit of society and that society and the state duty to protect it and also to disabled people and their families to bear the necessary protection and assistance to multiple interpretationsdum will be able to make a contribution to people with disabilities can enjoy their rights to full and equal basis with others, y) are convinced that making treaties, which is a comprehensive and unified the entire model, in order to enhance and protect the rights and dignity of persons with disabilities would be an important contribution to improve the unsatisfactory social situation of disabled people and would contribute to the progress of the civil and political participation and economic and cultural life on an equal basis with others, both in developing and industrialized countries have agreed as follows: First Article. Objectives. The aim of this agreement is to ensure that persons with disabilities enjoy all human rights and Fundamental to the full and equal basis with others, as well as to protect and ensure those rights and freedoms, and increase respect for the inherent dignity of it. For people with disabilities are those who are physically, mentally or intellectually impaired or who have sensory permanently which may, when the interaction between the two factors and inhibitors of various kind, to avoid the full and effective participation in society on an equal basis. Second Article. Definitions. In this Agreement, the following definitions shall apply: "Communication" means including language, display text, Braille, communication with the contact; large fonts and accessible media, including communication strategies, ways-and-form as well as being written language, audible message, easily understood language and reading are added and unconventional, including accessible ICT, "Language" means including spoken language and sign language, and other issues that can not speak, "Disability discrimination" means any distinction, exclusion or restriction of any kind which are disability which has the purpose or effect of impeding or preventing the disabled receive recognition, use or utilize an equal basis with others, of all human rights and fundamental freedoms in the political, economic, social and cultural, as citizens or other fields. Aforementioned discrimination takes to discrimination in all its forms, including people with disabilities are denied proper adjustment, "Appropriate adjustment" means necessary and appropriate modification and adjustments that are not beyond what may be reasonable or too onerous, as they are needed in a particular case, to to ensure that disabled people can enjoy and be able to use an equal basis with others, of all human rights and fundamental freedoms - 4 - "Universal design" means the design of products, environment, programs and services that everyone can advantage, as far as circumstances permit, without the need to establish a specific implementation or design. "Absolute Design" does not exclude aid for specific groups of disabled people, is their need. 3rd Article. General principles. The principles of this are as follows: a) Respect for inherent dignity, individual autonomy including the freedom to make their own decisions, and their independence, b) non-discrimination, c) that people with disabilities can participate fully and actively participating in community inclusion, d) Respect for the view that disabled people are different and recognized in the sense of human diversity and human nature is involved, e) equality of opportunity, f) access, g) gender equality, h) respect for the ever-changing capabilities of children with disabilities and respect for their right to preserve identity, 4th Article. General obligations. First States Parties undertake to ensure and promote all human rights and fundamental freedoms will be completely true for all persons with disabilities without discrimination of any kind of disability. States Parties undertake to this end to: a) to adopt all appropriate legislative and administrative measures and other steps of the rights recognized by the Convention's agenda, b) To take all appropriate measures, including legislative, to applicable law, policies, practices and procedures, which include discrimination against persons with disabilities will be modified or they abolished, c) take into account the protection and advancement of human rights of persons with disabilities in all policies and planning, d) to refrain from any action that is in violation of this Agreement and to ensure that public authorities and institutions operating in accordance with its provisions, e) To take all appropriate measures to eliminate discrimination based on disability person, organization or private enterprise makes himself a fine of, f) To undertake or promote research and development of products, services, equipment and facilities, coincide with universal design acc. Second Article. this Agreement and you need to change as little as possible and with the least cost to meet the specific needs of disabled people, do seriously think of they are available, and used, and to promote universal design when developing the standards and instructions, g) To undertake or promote research and development of new technologies, and do seriously think that she is available, and used, including information and communication technology, video equipment, tools and aids to suit disabled people, focusing on the technology affordable, h) to let people with disabilities to provide accessible information about the video equipment, tools and resources, including including new technology, and other forms of assistance, support services and facilities, i) increase the training of professionals and staff who work with people with disabilities, the rights that are recognized by the Convention in order to be able to improve the support and services that the rights guaranteed. Second In respect of economic, social and cultural rights, each State commits itself to take steps, as far as its content and allow participation in international, after as necessary, in order that the above rights will be completely effective in stages subject the obligations under this Agreement which apply immediately under the rules international law. 3rd Member States shall, when they prepare and implement legislation and policies Convention to implementation and decision-making process on issues of persons with disabilities, consult closely with and ensure active participation of persons with disabilities, including children with disabilities, through organizations acting on its behalf. 4th Nothing in this Convention shall affect the provisions that are more conducive to the rights of persons with disabilities being realized and State laws or rules of international law applicable to the relevant Member may contain. There shall not limit or derogate from some human rights and fundamental freedoms that are recognized or apply to a State Party under the laws, treaties, regulations or practice, under the guise of such right or freedom is not acknowledged or recognized to a lesser extent under Agreement. 5th The provisions of this Agreement shall apply throughout the federal States without any limitations or exemption. - 6 - 5th Article. Equality and non-discrimination. First States Parties recognize that all persons are equal before the law and are entitled without any discrimination, to equal protection and equal benefit law. Second Member States shall prohibit any discrimination on grounds of disability and guarantee to persons with disabilities equal and adequate legal protection against discrimination on all fronts. 3rd Member States shall, in order to promote equality and eliminate discrimination, all appropriate measures to ensure that persons with disabilities remain appropriate adjustments available. 4th They ought to look at specific measures, which are necessary to accelerate or achieve equality of opportunity for disabled people in fact, that discrimination under the terms of this Agreement. 28th Article. Adequate standard of living and social protection. First States Parties recognize the right of persons with disabilities and their families to an adequate standard of living to the ship including adequate food and clothing and adequate housing, and to the continuous improvement of rural living and the take appropriate measures to ensure and promote this right to be realized without discrimination on grounds of disability. Second States Parties recognize the right of persons with disabilities to social protection and to the enjoyment of that right without discrimination on grounds of disability, and shall take appropriate measures to ensure and promote the This right will be implemented, including measures: a) to ensure that persons with disabilities equal access to clean water and to ensure access to appropriate services, equipment and other assistance through affordable rates for the needs of related disabilities, b) to ensure disabled people, especially disabled women and girls with disabilities and older people, the right to participation in the field of social protection and programs to reduce poverty, c) to ensure that disabled people and their families who live in poverty, access to support from the government to meet the costs of disability, including the costs of appropriate training, consultants, financial assistance and respite care d) to ensure that persons with disabilities have access to the programs of housing construction by the government e) to ensure that persons with disabilities have equal access to pension and retirement funds. 8th Article. Awareness. First States Parties undertake to adopt immediate, effective and appropriate measures: a) to raise awareness society, including family, about people with disabilities and increase respect for rights and inherent dignity, b) To combat stereotypes, prejudices and harmful practices relating to disabled people, including those who may be attributable to gender and age, in all areas of human endeavor, c) To promote awareness of the capabilities and contributions of persons with disabilities. Second Among the measures for this purpose include: a) initiating and working constantly initiatives for public awareness aimed at that: i. make the public more receptive to the rights of persons with disabilities, ii. promoting a positive image of persons with disabilities and promote awareness in the community about the issues, iii. that competence, merit and disabled people can be recognized on a larger scale, further contribution to their workplaces and the labor market as a whole, b) enhancing the view, at all levels, including in children from an early age, should be respected rights of persons with disabilities, c) to encourage the media to give the image of people with disabilities consistent with the purpose contract this, d) to encourage the creation of educational programs are subject to greater understanding of people with disabilities and rights. 9th Article. Accessibility. First Member States shall take appropriate measures in order to enable disabled people to live independent lives and participate fully in life in all areas, ie measures aimed at ensure to persons with disabilities access, on an equal basis with others, to the physical environment, to transportation, to information and communications, including information and communication technology and system thereof, and other facilities and services open to the public or made available in both urban and rural areas. Such measures include, inter alia, to verify and eliminate obstacles and barriers as restricting entry must include a cover: a) buildings, roads, transportation and other facilities inside and outside, including schools, housing, health services and workplaces, - 8 - b) information and communication services and other services, including electronic services and emergency services. Second Parties shall also take appropriate measures: a) to develop, disseminate and monitor the requirements and guidelines for access to facilities and services, which is open to the public or delivered are fulfilled, b) to ensure that the private sector, providing facilities and services, which is open to the public or delivered is based on access for disabled people from all sides, c) To provide training for stakeholders on aðgengismál concerning disabled people, d) to be installed in buildings and other facilities, which are open to the public, sign Braille and in the form that people with disabilities find it easy to read and understand what the conferences, e) to provide a variety of direct support and services intermediaries, including escorts, read and qualified sign language girl, with the aim of facilitating access to buildings and other facility that is open to the public, f) To ensure that persons with disabilities may enjoy other appropriate assistance and services ensures that access to information, g) to facilitate the access of persons with disabilities to new information and communication technologies and systems thereto, including the Internet, h) To promote the design, development, production and distribution of access classified information and communication technologies and systems in this regard at an early stage that such technologies and systems will available at the lowest price. 10th Article Right to life. States Parties reaffirm that every human being no inherent right to life and shall take all necessary measures to ensure that persons with disabilities may enjoy the effectively equivalent to aðra.12. Article. Legal status on a par with others. First States Parties reaffirm that persons with disabilities have the right to be recognized everywhere as members law. Second States Parties recognize that persons with disabilities should enjoy legal capacity on an equal basis with others in all areas life. 3rd Member States shall take appropriate measures to ensure that persons with disabilities can seek assistance it may need when it makes its legal capacity. 4th Member States shall ensure that all measures relating to the application of legal capacity, content appropriate and effective safeguards to prevent abuse in accordance with international humanitarian law. Such safeguards shall ensure that measures relating to application of legal capacity, are rights, wants and special requests of the natural rights, such measures will lead no conflict of interest or have undue influence, it is appropriate and tailored to the situation the individual values ​​in the shortest possible time and are reviewed regularly to competent, independent and impartial authority or judicial body in the field. Take the principle of the preparation of safeguards to the extent to which such measures affect the rights and interests of the person concerned. 5th Member States shall take all appropriate and effective measures in accordance with the provisions of this article, in order to ensure the equal right of persons with disabilities to own or inherit property, to control personal finances and have equal access to bank loans, mortgages and other financial loans, as well as to ensure that disabled people are not deprived of their property arbitrarily. 13th Article. Access to justice. First Member States shall ensure that persons with disabilities effective access to justice on an equal basis with others, including alia, by adapting to the needs of the whole procedure and give due consideration to age concerned, in order to enable it to play its role effectively as straight and indirect participants, including as witnesses, in all legal proceedings, including at investigative and other preparation stages. 29th Article. Participation in political and public life. Member States shall ensure that disabled political rights and the opportunity to enjoy their equal basis with others and shall: a) ensure that persons with disabilities are able to participate actively and fully participate in political and public life equal basis with others, directly or through freely chosen representatives, including the right and opportunity to elect and be elected, inter alia, by: i. to ensure that the election procedures, election facilities and voting materials are appropriate, accessible and easy to understand and auðnotuð, ii. protect the rights of persons with disabilities to participate in a secret ballot in elections and referendums without coercion by threat and to be a candidate in the election, to serve effectively and perform all public functions at all levels administration, as well as to facilitate the use of assistive and new technologies where appropriate, iii. that disabled people are able to let his will freely reveal that voters and if authorized by this order, where necessary, and upon its request, the assistance of a person of your choice to vote, b) work actively shaping the environment in which disabled people can participate actively and fully in public activities, without discrimination and on an equal basis with others, and encourage participation in public activities, include: i. participation in the activities of NGOs and organizations concerned with issues of public interest Life and politics of the country, and in the work and management of political parties, ii. to form and become members of organizations of persons with disabilities in order to hear the voice of the internationally, at home, nationally and within regions and municipalities. 14th Article. Liberty and security of person. First Member States shall ensure that persons with disabilities: a) receive an equal basis with others, the right to liberty and security of person, b) is not deprived of their liberty unlawfully or arbitrarily, and that deprivation of liberty in all its forms that is the law and that disability should under no circumstances justify liberty. Second If disabled people deprived of freedom in any way, Member States shall ensure that it is secured human rights on an equal basis with others in accordance with international humanitarian law and receive treatment consistent with the objectives and principles of this Convention, including by ensuring that appropriate adjustments. 16th Article. Freedom from violence related to exploitation, violence and abuse. First Member States shall take all appropriate legislative, administrative, social and educational and other measures to protect persons with disabilities, both within and outside the home, for any related to exploitation, violence and abuse, including with regard to gender factors such acts. Second Member States shall also take all appropriate measures to prevent the abuse of related to exploitation, violence and abuse in all its forms, including by ensuring disabled people and their families, as well as those responsible for it, appropriate assistance and support, based by sex and age, for example by providing information and education on how to avoid, recognize the and reporting related to exploitation, violence and abuse. Member States shall ensure that social work is based on gender, age and disability. 3rd In order to prevent violence related to exploitation, violence and abuse in all its forms the Member States shall ensure that independent authorities have active supervision of all facilities and programs which is designed to serve people with disabilities. 4th Member States shall take all appropriate measures to promote physical, cognitive and psychological recovery, rehabilitation and social reintegration of persons with disabilities who the victims of violence related to exploitation, violence or abuse in any form, including by providers of social services. Such recovery and reintegration shall take place in an environment promote the health, welfare, self-respect, dignity and autonomy of the individual, taking into take the specific needs in terms of gender and age. 5th Member States shall adopt effective legislation and policies, including legislation and policy that takes into account needs of women and children, in order to be able to verify related to exploitation, violence and abuse, which are directed against persons with disabilities, and prosecutions for such offenses if appropriate. 17th Article. Protecting the privacy of the individual. Every disabled person is entitled, on an equal basis with others, to the physical and moral integrity of his being respected. 18th Article. Traffic Freedom and citizenship. First Member States shall recognize the right of persons with disabilities, on an equal basis with others, to traffic freedom and to choose their residence and citizenship, including the guarantee that people with disabilities: a) have the right to acquire a nationality and change and are not deprived of their nationality arbitrarily or because disability, b) is not due to a disability, deprived of their eligibility to receive, occupy and utilize documentation of their nationality or other identification documents, or to utilize relevant processes such proceedings immigration, which may be necessary in order to make it easier for them to take advantage of right to freedom of circulation, c) have the freedom to leave any country, including his own, d) is not arbitrarily or disabled, deprived of the right to enter his own country. Second Children with disabilities shall be registered immediately after birth and have the right from birth to naming, the right to acquire a nationality and, subject to make it possible, the right to know their parents and be cared for them. 19th Article. To live independently and inclusive society. The States Parties to this Convention recognize the equal right of all persons with disabilities to live in society and the right to own options on a par with others, and shall take effective and appropriate measures to ensure that disabled people can enjoy this right in full and to promote the full participation its inclusion in the community, including by ensuring: a) persons with disabilities the opportunity to choose their place of residence and where and with whom it lives, equal to others, and that it is not made to live where there is a specific residence, b) persons with disabilities have access to a variety of community support, such as home care, placement residential and other types of assistance, including essential services to live in the community without education and to prevent isolation and separation from society, c) community services and facilities for the public stand disabilities on an equal basis with others and response needs. 20th Article. Ferlimál individuals. States shall take effective measures to ensure that people are able to take all of their travel and ensure the independence of people with disabilities in this respect, as far as possible, including by: a) to facilitate the disabled people can take all of their trips in the manner, and when, the suitable and affordable childcare fee, b) Facilitating access by persons with disabilities of motor equipment, instruments, and direct relief assistance and intermediary services to a high standard, among other things, they have offered a affordable, c) providing training and mobility for disabled people and professional staff who work with disabled people, d) to encourage companies, producing video equipment, tools and resources, in order to take into account all aspects of accessibility to persons with disabilities. 21st Article. Expression and opinion and access to information. Member States shall take all appropriate measures to ensure that persons with disabilities can exercise the right time of expression and freedom of opinion, including the freedom to seek, receive and impart information and ideas an equal basis with others, through any means of communication of their choice, subject defined in the second Article. Convention, including by: a) to disabled people with information, the public are intended, in an accessible form and accessible technology, qualified individuals who have different disabilities, timely and at no additional cost, b) recognize and promote the use of sign language, Braille, improved and alternative communication and of communication, procedures and forms, their choice of persons with disabilities when public communications advances, c) to encourage private enterprise, public services, including the Internet, to provide information and services in accessible and usable formats for persons with disabilities, d) to encourage the media, including information resources on the Internet, to make their services accessible to persons with disabilities, e) recognizing the use of sign language and promote its use. 22nd Article. Respect for private life. First No disabled person shall, regardless of place of residence or residential structure, subject to privacy His family life, home life or correspondence or other types of communications are interrupted arbitrarily or unlawfully or nearest to his honor or reputation unfairly. Disabled people right that the law protects it against such an interference or attacks. Second Member States shall ensure compliance with the details of your personal circumstances, health and rehabilitation of disabled persons as secret in the same way as others. 23rd Article. Respect for your home and family. First States shall take effective and appropriate measures with a view to eliminating discrimination against persons with disabilities in all matters relating to marriage, family, parental role and relationships in the same way as others, to ensure that: a) the right of all persons with disabilities, being it has reached the age to marry and to start a family, with the free and full consent of spouses substances is respected, b) the right of persons with disabilities to unrestrained and responsible decisions about the number of children and the time between births and to have access, taking into account age, information and education about contraception and family planning is recognized and that the availability of essential tips that make it to exercise that right. c) people with disabilities, including children, should keep their fertility on an equal basis with others. - 14 - Second Member States shall ensure the rights and responsibilities of persons with disabilities in terms of age, managers, financial maintenance or adoption of children or similar intervention, where these concepts exist in national law, and shall The interests of the child above all. Member States shall provide appropriate assistance to persons with disabilities to meet its obligations as rearing children. 3rd Member States shall ensure that children with disabilities equal rights with respect to family life. To This right must be realized in order to prevent that children with disabilities are hidden, they abandoned, neglected or that they are victims of segregation, Member States commit themselves to provide disabled children and their families early comprehensive information, services and support. 4th Member States shall ensure that a child is not taken from their parents against their will, except competent authorities may decide, subject to judicial review in accordance with applicable laws and procedures, that such separation is necessary in the interests of the child in mind. A child must never taken from their parents because of the child's needs or one or both parents. 5th Member States shall endeavor to thoroughly if nuclear is unable to take care of disabled children, to get any person within extended families to care for the child and if this is not possible then dispose of it to the family within the community. 24th Article. Education. First States Parties recognize the right of persons with disabilities to education. It must, in order that this right can be be realized without discrimination and so that everyone has equal opportunity, the education system at all levels inclusive and lifelong learning aimed at: a) increasing human capacity to fully and sense of inherent dignity and its own merit and increase respect for human rights, fundamental freedoms and human diversity; b) that people with disabilities can fully mature personality, talents and creativity, as well as mental and physical capacity, c) to enable disabled people to be active participants in a free society. Second That this right may become a reality, Member States shall ensure that: a) that people with disabilities are not excluded from the general education system of disability and disabled children are not excluded from the fee-free compulsory education at the primary or secondary education, as disability, b) that people with disabilities have access to free of charge primary and secondary education, which meets general standards of quality, on a par with others in the community in which it lives, c) that the individual possesses the appropriate adjustments to his needs are met, d) that persons with disabilities receive the necessary support, within the general education system, to promote maintenance of quality education, e) effective, individualized support is offered in an environment that fosters what the most progress in education and social development, which in turn consistent with the goal of disabled people can live in the community without any education. 3rd States shall enable disabled people to gain practical and social skills in order to facilitate full participation, on an equal basis with others in the classroom and as citizens. Member shall take appropriate measures to this end, including: a) to enable disabled people to learn Braille, alternative script, benefits and alternative methods of communication-ways and forms and proficiency in orientation and mobility, as well as to facilitate peer support and guidance, b) to enable disabled people to learn sign language and promote Deaf identity with respect to language, c) Ensuring that the education of persons, especially children, who are blind, deaf or deaf-blind, are carried out in the language and in accordance with and by the methods and routes suit the individual and the environment that pushes the most progress in learning and social development. 4th In order to ensure that the above rights will be realized, Member States shall take appropriate measures to employ teachers, including teachers with disabilities, who are specialized in sign language and / or Braille, and to train professionals and staff who work at all levels of education. Aforementioned training shall include an awareness of disability and use of improved and alternative methods, means and forms of communication, as well as teaching and learning materials are designed to support disabled people. 5th Member States shall ensure that persons with disabilities are able to start a general higher education and it gains access to vocational training, adult education and lifelong learning without discrimination and on an equal basis with others. Member States shall, for this purpose, ensure that disabled people can enjoy the appropriate adjustments. 25th Article. Health. States Parties recognize that persons with disabilities have the right to enjoy good health to the highest extent possible without discrimination because of disability. Member States shall take all appropriate measures to ensure disabled people access to health care that is based on sex, including health rehabilitation. Member States shall in particular: a) ensure disabled people for health care and mental health programs, which are free or affordable price as well as the scope, quality and at the same level and applies to other persons, including in relation to sexual and reproductive health and to respect community public health programs, - 16 - b) To provide the health care that people with disabilities need, especially due to their disability, including disability is detected early and the taking into the matter early, as appropriate, and services which aims to reduce disability as possible and prevent further disability, including among children and older persons c) provide the first health care as close to communities of people as possible, including in rural areas, d) be imposed on the field of practice that serves people with disabilities as well as others, including the basis of free and informed consent by, among other things, to increase awareness of human rights, innate dignity, autonomy and needs of persons with disabilities through training for employees, both within private and public health care, and with the proliferation of ethical standards among their e) prohibits discrimination against persons with disabilities with respect to health insurance and life insurance, where such insurance to be offered in a fair and reasonable manner, permissible under law. f) prevent an individual being denied health care or health services or food and drink so that disability discrimination case. 26th Article. Habilitation and rehabilitation. First States shall take effective and appropriate measures, including the one the support peer support, to enable persons with disabilities to gain the maximum independence, full physical, mental and social abilities, as well as function, and be involved in all aspects of life without education, as well as to maintain this quality. To this end, Member States organize, promote and expand services and planning in the field of comprehensive habilitation and rehabilitation, particularly with regard to health, employment, education and social services, in such a way that the above services and programs: a) commence as early as possible and are based on the multidisciplinary assessment of the needs and strengths of each single, respectively, b) promote the participation of the community and society at all levels inclusive, are optional and stand disabilities as close as possible to the communities, including in rural areas. Second Member States shall promote the growth and development of initial and ongoing training and professional employees working in habilitation and rehabilitation. 3rd Member States shall take seriously think of aids and data, which are designed for disabled people, are offered, knowledge of them is in place and that they are used for habilitation and rehabilitation. 27th Article. Work and work. First States Parties recognize the right of persons with disabilities, on an equal basis with others, to work; it assumes the right to receive opportunity to earn a living by work freely or work that is already freely on labor market and work environment that is open to people with disabilities, is inclusive and is accessible. Member States shall ensure and promote the right to work will be realized, including for those who become disabled during their term of employment, by taking appropriate measures to generated by legislation, to include: a) to prohibit discrimination based on disability in respect of all matters relating to employment of any kind, including registrations, employment and working conditions, job security, career and safety and health at work, b) to protect the rights of persons with disabilities an equal basis with the right of others, to just and favorable conditions of work, including equal opportunities and equal wages, safety and health at work, including protection against constant harassment, and to obtain redress complaints, c) to ensure that disabled people are able to take advantage of employment and their rights as members unions on an equal basis with others, d) to enable disabled people to have actively promote access to technical and vocational, employment and vocational training and lifelong learning that is available to the public, e) to provide employment opportunities for disabled people and promote the career of the labor market, as well as increasing support to find a job, get it, hold it and go back into the labor market, f) promote opportunities to work independently, pursue entrepreneurship, develop cooperatives and establish their own businesses, g) to hire people with disabilities to work in the public sector, h) to ensure that disabled people will be hired in the private sector by developing policy suitable and appropriate measures may include affirmative action programs, incentives and other measures, i) To ensure that persons with disabilities in the workplace may enjoy appropriate adaptation j) to ensure that disabled people are able to obtain work experience in the private sector, k) to contribute to work-related and professional rehabilitation of disabled people, that it will work their progress and plans for it to return to work. Second Member States shall ensure that persons with disabilities are not held in slavery or servitude and that it is given protection equivalent to the other, from forced or compulsory labor. 28th Article. Adequate standard of living and social protection. First States Parties recognize the right of persons with disabilities and their families to an adequate standard of living to the ship including adequate food and clothing and adequate housing, and to the continuous improvement of rural living and the take appropriate measures to ensure and promote this right to be realized without discrimination on grounds of disability. Second States Parties recognize the right of persons with disabilities to social protection and to the enjoyment of that right without discrimination on grounds of disability, and shall take appropriate measures to ensure and promote the This right will be implemented, including measures: a) to ensure that persons with disabilities equal access to clean water and to ensure access to appropriate services, equipment and other assistance through affordable rates for the needs of related disabilities, b) to ensure disabled people, especially disabled women and girls with disabilities and older people, the right to participation in the field of social protection and programs to reduce poverty, c) to ensure that disabled people and their families who live in poverty, access to support from the government to meet the costs of disability, including the costs of appropriate training, consultants, financial assistance and respite care d) to ensure that persons with disabilities have access to the programs of housing construction by the government e) to ensure that persons with disabilities have equal access to pension and retirement funds. 29th Article. Participation in political and public life. Member States shall ensure that disabled political rights and the opportunity to enjoy their equal basis with others and shall: a) ensure that persons with disabilities are able to participate actively and fully participate in political and public life equal basis with others, directly or through freely chosen representatives, including the right and opportunity to elect and be elected, inter alia, by: i. to ensure that the election procedures, election facilities and voting materials are appropriate, accessible and easy to understand and auðnotuð, ii. protect the rights of persons with disabilities to participate in a secret ballot in elections and referendums without coercion by threat and to be a candidate in the election, to serve effectively and perform all public functions at all levels administration, as well as to facilitate the use of assistive and new technologies where appropriate, iii. that disabled people are able to let his will freely reveal that voters and if authorized by this order, where necessary, and upon its request, the assistance of a person of your choice to vote, b) work actively shaping the environment in which disabled people can participate actively and fully in public activities, without discrimination and on an equal basis with others, and encourage participation in public activities, include: i. participation in the activities of NGOs and organizations concerned with issues of public interest Life and politics of the country, and in the work and management of political parties, ii. to form and become members of organizations of persons with disabilities in order to hear the voice of the internationally, at home, nationally and within regions and municipalities. 30th Article. Participation in cultural life, recreation, leisure and sport. First States Parties recognize the right of disabled people to participate, on an equal basis with others in cultural life and shall take all appropriate measures to ensure that persons with disabilities: a) to have access to cultural materials in accessible format, b) have access to television programs, films, theater and other cultural activities, in a more accessible format, c) to have access to places where the removal of cultural materials and services in the field of culture is , eg theaters, museums, cinemas, libraries and recreation and that, after as far as possible, access to monuments and places that are important in national cultural context. Second Member States shall take appropriate measures to ensure that persons with disabilities have the opportunity to develop and use their creativity and artistic and intellectual capacity, not only for themselves but Also, in order to enrich life in their own communities. 3rd Member States shall take appropriate measures, in accordance with international law, to ensure that laws protecting intellectual property rights, are not provisions that establish unfairly, or any means of discrimination has resulted in, to prevent people with disabilities have access to cultural materials. 4th Persons with disabilities shall be entitled, on an equal basis with others, to specific cultural identity and identity in terms of language is recognized and supported, including sign language and deaf culture. 5th Member States shall take appropriate measures in order to enable disabled people to take equal basis with others involved in recreation, leisure and sport: - 20 - a) To encourage and promote the participation of disabled people, as far as possible, in common sport at all levels, b) to ensure disabled people the opportunity to organize, develop and participate in sports and recreational activities for disabled people and agonists for this purpose and in the same manner as other, availability of appropriate instruction, training and resources, c) to ensure that persons with disabilities have access to places where sports and recreational activities take place and for recreation, d) to ensure that children with disabilities access, on an equal basis with other children, playing and leisure and leisure and sport, including within the school system, e) to ensure disabled people access to their services in charge of planning recreation, tourism and recreation and sports. 31st Article. Statistics and data collection. First States Parties undertake to collect appropriate information, including statistics and research, which will allow them to formulate and implement policies Convention to performed. Collection and retention of such information: a) shall be in accordance with the proper safeguards, including legislation on data protection, to to ensure that confidentiality is respected and privacy of persons with disabilities, b) shall be in accordance with internationally accepted guidelines for the protection of human rights and fundamental freedoms and ethical principles governing the collection and use of statistics. Second Information that is collected under this Article shall be specified, as appropriate, and use to assess how Member States aims to fulfill its obligations under Convention and to identify and eliminate barriers that disabled people face for when it intends to exercise its rights. 3rd Member States shall ensure transmission of the above statistics and ensure disabled people and other access to them. 32nd Article. International cooperation. First Member States recognize the importance of international cooperation and the promotion of its progress, to support of national efforts for the purpose and objectives of this Agreement may succeed, and will take appropriate and effective measures in the issues between and among States and, where appropriate, in collaboration with relevant international and regional organizations and civil society, in particular organizations of persons with disabilities. Such measures could include achieved the following: a) to ensure that international cooperation, including international development programs, reaching people with disabilities and is therefore accessible b) strengthening and capacity building, including through the exchange and sharing of mutually information, experiences, training programs and best practices, c) Facilitating cooperation in research and facilitating access to scientific and technical knowledge, d) to provide, as appropriate, technical and economic aid, including by facilitating access to and exchange access reasonable and useful technology, and through the transfer of technology, Second This Article shall not affect the obligation of each Member State to fulfill obligations obligations under this Agreement. 33rd Article. Implementation and monitoring nationally. First Member States shall designate, in accordance with its organizational structure, one center or more within government on matters relating to the implementation of this Agreement and to take proper consideration should be whether or specify coordination mechanisms within the government in order to facilitate related action for the implementation of the Convention in different areas and different levels. Second Member States shall, in accordance with legal and governance of each State, maintain, strengthen, designate or a framework, including one or more independent systems, where appropriate, in order to facilitate, protect and monitor implementation of the Convention. The Parties shall, when specifying such a system, or would, take account of the principles governing the status and activities national institutions in the field of protection and promotion of human rights. 3rd Civil society, in particular persons with disabilities and organizations that deal with matters that should be involved in and participate fully in the monitoring process. 34th Article. Committee on the Rights of persons with disabilities. First Whereas established a Committee on the Rights of persons with disabilities (hereinafter referred to as "the Committee") which shall perform such works as provided for below. Second This Convention shall enter into force twelve experts appointed committee. After sixty members have ratified or acceded to the Convention shall be increased to six Committee Members means that the total number of committee members will be eighteen. - 22 - 3rd Members sit on the committee for their own personal and must be developed moral and recognized qualifications and experience in the field covered by this Convention about. Request Member States to take due account of Article 3 paragraph. 4th Article. Convention when they nominate their candidates. 4th Member elected members taking into account the equitable distribution between the region, the members come from different cultures and basic legal systems, the equal participation of men and women and inclusion experts. 5th Committee members shall be elected by secret ballot from a list of individuals, Member States designate from among its nationals, the meetings of the Conference of States Parties to take place. At these meetings, which are competent decision not two-thirds of the Member States representation, the persons elected to to sit on the Committee shall be those who obtain the largest number of votes and an absolute majority of votes represented members present and voting. 6th Hold the first election no later than six months after the date this Agreement enters into value. Secretary General of the United Nations shall transmit Member letter, with no shorter notice than four months before the date of each election shall be held, and wish after their nominations within two months. The Secretary-General will then draw up a list in alphabetical order of all persons thus designated, and indicates which members appointed them and sent it shall file them States which are parties to the Convention. 7th The term of office of committee members is four years. Allowed for re-election once. Nevertheless, the term of six of the members elected at the first election to complete two years; immediately after the first election of the chairperson at the meeting referred to in Article 5 paragraph. this article select the names of the above six members by lot. 8th Election of the six additional members of the Committee shall be conducted in periodic elections take place in accordance with the relevant provisions of this article. 9th Should member from or resigns or declare that he can not, for any other reason, the obligations, the Member State which nominated him shall appoint another expert who has the qualifications and meets the requirements specified in the relevant provisions of this article, to the work of the committee the term. 10th The Committee shall adopt its rules of procedure. 11th Secretary General of the United Nations shall provide the necessary staff and facilities for the Committee to carry out its work effectively under this Agreement and convened its first meeting. 12th They are members of the Committee established pursuant to this Agreement shall, approval of the General Assembly of the United Nations, receive salaries from the funds of the United Nations under such terms and conditions as the General Assembly may decide, having regard to importance of their responsibilities as committee activities. 13th Members are entitled to facilities, privileges and immunities of experts who run errands The United Nations as laid down in the relevant sections of the Convention on the Rights and Immunities of the United Nations. 35th Article. Reporting by Member States. First Each Member State shall submit to the Committee, through the Secretary General of the United Nations, a comprehensive report on the measures that have been taken in order to fulfill so under this agreement and the progress that has occurred in the field within two years the Convention enters into force for the State Party concerned. Second Thereafter, Member States shall submit their reports at least every four years and often go Committee requests. 3rd The Commission shall establish guidance on the content of the reports. 4th Member State which has sent the committee a detailed preliminary report, no need to repeat previously granted information in the reports after the visit. It is requested that, when countries prepare reports committee, they do so in an open and transparent manner and take due account of the provision in the third paragraph. 4th Article. Convention. 5th The reports may be mentioned the factors and difficulties affecting how well designed obligations under this Agreement. 36th Article. Discussion of reports. First The Committee shall consider any report and make any recommendations and provide the general recommendations as it deems appropriate, and send the relevant Member State. The State Party may respond by letting Committee with the information it chooses. The Committee may request additional information from Member States relating to the implementation of this Agreement. Second Decline significantly prolonged States sent its report, the Committee informed the relevant States that it is necessary to examine the implementation of the Convention in the State on the basis reliable information the Committee has access to, if the report was not returned within three months of the notification. The Committee shall invite the State Party concerned to participate in confidence survey. State to respond by submitting the relevant report, the provisions of 1st paragraph. this article. 3rd Secretary General of the United Nations shall notify all Member States to access reports. - 24 - 4th Member States shall make public in their own countries, easy for them to access their reports and facilitate access to the suggestions and recommendations relating to these reports. 5th The Committee shall submit its specialized agencies of the United Nations funds and programs, as well as on their roads, and other competent bodies reports from the Member States, as it deems appropriate, in order to address a request or indication of a need for technical advice or assistance there occurs, along with the comments and recommendations of the Committee, if any, any, regarding these requests or indications. 37th Article. Cooperation between Member States and the Commission. First Each State Party shall cooperate with the Committee and assist the Committee in fulfilling obligations on their behalf which they are granted. Second The Committee, in its relations with the Member States, taking account of its ways and means to enhance national capabilities to implement this Convention, including through international cooperation. 38th Article. Relations Committee with other organizations. In order to facilitate the effective implementation of the Convention and to encourage international cooperation in between the area in which he focuses on: a) the specialized agencies of the United Nations and other bodies have the right to have representation when discussing the implementation of the provisions of this Agreement subject to the issue they undertake. The Committee may request the specialized agencies and other competent bodies, as as it deems appropriate, to the to express an expert on the implementation of the Convention within the areas that fall under categories respectively. The Committee may request the specialized agencies and other... 40th Article. Assembly members. 1st Representatives of States Parties shall meet regularly in the Assembly of States Parties in order to consider all the issues of implementation of the Convention. 2nd Secretary General of the United Nations shall convene the Assembly of States Parties not later than six months after this Agreement enters into force. The Secretary-General will hold a session every two years thereafter, or as often as the Assembly of States Parties may decide. 41st Article. Depositary. Secretary General of the United Nations shall be the depositary of this Convention. 42nd Article. signature. Convention shall be open for signature by all States and regional cooperation in the United Nations Headquarters in New York from 30th March 2007. 43rd Article. Consent to be bound by this Agreement. Convention is subject to ratification by signatory countries and formal acceptance regional cooperation signature. The Convention shall be open for accession by any State or regional integration organization which has not signed it. 44th Article. Such organizations. 1st "Regional integration organization" means an organization constituted by sovereign States of a given region of the foot and has a mandate that its members give her, to take matters dealt about. Such organizations shall declare, in their instruments of formal confirmation or accession, the extent of their competence with respect to matters covered by this Agreement. - 26 - Subsequently, they shall inform the depositary of any change that may be on behalf of their significance. 2nd References to "States Parties" in this Convention shall apply to such organizations as far as the powers of the closer. third As regards first paragraph. 45th Article. and 2 and 3 paragraph. 47th Article. this Agreement shall not be included documents that regional integration organization deposits. 4th Regional integration organizations, in matters within their competence, exercise voting rights in the Assembly of States Parties, with the same number of votes equal to the number of their member States that are party to this, tells you. Such an organization shall not exercise its right to vote if any of its member States exercise voting rights, and vice versa. 45th Article. Entry. 1st This Agreement shall enter into force on the thirtieth day after the twentieth instrument of ratification or accession have been deposited. 2nd For each State or regional integration organization ratifying, accepting, formal or acceding to the Convention after the deposit of the twentieth instrument of such action instrument, the Convention shall enter into force on the thirtieth day after such State or organization has delivered the instrument General. 46th Article. disclaimers. 1st It is forbidden to make a reservation that are inconsistent with the objectives and purposes of this Agreement. 2nd May be subject to draw back anytime. 47th Article. changes. 1st Any State Party may propose an amendment to this Agreement and send Secretary. The Secretary-General shall communicate to Member States all amendments, including a request to be notified whether they favor the retention price parliament members for the purpose of considering and processing. If it is found that within four months from the date of such communication, at least one third of the States Parties favor hearing the Secretary convened together at the United Nations. Secretary-General shall transmit the UN General Assembly Any amendment adopted by a two-thirds majority of members of States Parties present and voting for approval and thereafter to all States Parties for acceptance. 2nd An amendment adopted and approved in accordance with the first paragraph. of this article shall enter into force on the thirtieth day after the number of instruments of acceptance have been deposited, equals the number of States Parties to two thirds of the date of its adoption. Thereafter, the amendment shall enter into force for any State Party on the thirtieth day following the deposit of its instrument of acceptance. Change is only binding on those States Parties which have accepted it. third An amendment adopted and approved in accordance with the first paragraph. this article and for 34th, 38th, 39th and 40 Article. limited to, shall decide unanimously that Congress Party, enter into force for all States Parties on the thirtieth day after the number of instruments of acceptance have been deposited, the number of members equal to two thirds of the date of its adoption. 48th Article. Resignation. States may withdraw from the Convention by giving written notification to the Secretary-General of the United Nations. The denunciation shall take effect one year after the date on which the Secretary provides notification is received. 49th Article. accessible formats. text of this Convention shall be open in an accessible format. 50th Article. Texts. Texts of this Agreement in Arabic, English, French, Chinese, Russian and Spanish texts are equally authentic. WHEREOF the undersigned representatives, being duly authorized by the government conduct, have signed this Agreement.

Bætt í albúm: 1.11.2012